per
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
2016-08-22
7
25
7
32
10.22054/rjqk.2016.7083
7083
علمی - ترویجی
جایگاه و آثار باور به خدا در سبک زندگی خانوادگی از منظر قرآن و روایات
Status and Effects of Belief in God in Family Lifestyle from the Perspective of the Quran and Traditions
عنایتالله شریفی
1
محمّدحسین خوانینزاده
2
محمّد فاضل نیا
3
دانشیار دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران
دانشیار دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران
کارشناسی ارشد مدرّسی معارف اسلامیدانشگاه علامه طباطبائی، تهران
یکی از مهمترین مباحث اعتقادی، مسئلة باور و شناخت خداست که از عمیقترین نیازهای انسان و همانند چراغ روشنگری است که مسیر زندگی را برای انسانها مشخّص میکند و به آن معنا و مفهوم میبخشد و زندگی پاک و واقعی را از زندگی معمولی و طبیعی جدا میسازد. سبک زندگی یکی از پردامنهترین بحثهایی است که همة ابعاد زندگی انسان را در بر میگیرد، ولی خانواده به عنوان بستر فرهنگهای گوناگون و زمینهساز سعادت و شقاوت افراد و جامعه، و بنیادیترین و اوّلین نهاد اجتماع، شاخصترین بُعد زندگی انسان میباشد. بنابراین، بحث از سبک زندگی در عرصة زندگی خانوادگی، از مباحث بسیار ضروری است. خداباوری به عنوان اوّلین باور دینی، مسیر زندگی را برای خانوادهها روشن میکند و آثار زیادی در سبک زندگی خانوادهها دارد: تقویت ایمان، سلامت جسم و روان، آرامش روحی، وحدت و همبستگی، خوشبینی و معنایابی زندگی، تقویت روحیّة رضا و تسلیم، تقوا، آسان شدن مشکلات و ایجاد روحیّة صبر و بردباری از جمله آثار این مبنا میباشد.
One of the most important issues is belief and recognition of God which is considered as one of the most urgent needs of human beings and acts such as an intellectual light that shows the direction for human life and gives meaning to it. It also can help human beings distinguish between clean and real life from ordinary and natural. Lifestyle is one debated issues in all aspects of human life in the context of different cultures and backgrounds. Also, the family is of vital importance as a place for happiness and misery of individuals and society as well as the foundational dimension of human life. So discussion of lifestyle is very necessary in the family life debate. Theism as the first religious belief clarifies the way of life for families and has many effects in the lifestyle of family such as strengthening the faith, physical and mental health, mental peace, unity, optimism and finding meaning in life, boosting morale and giving satisfaction, virtue, easing problems and creating a spirit of tolerance.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_7083_eb7130faab4d31ec8cce4342e7dde5f0.pdf
خداشناسی
سبک زندگی
خانواده
Theology
lifestyle
Family
per
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
2016-08-22
7
25
33
54
10.22054/rjqk.2016.7084
7084
علمی - ترویجی
واکاوی عوامل معنوی بارش باران از نگاه قرآن
An Analysis of Spiritual Factors of Rain in the Quran
علی حاجیخانی
1
سعید جلیلیان
:sjalilian55@gmail.com
2
استادیار دانشگاه تربیت مدرّس، تهران
کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس
از منظر قرآن، آنچه بشر انجام میدهد (سیّئات و حسنات)، بر حوادث طبیعی و سرنوشت دنیایی او تأثیر دارد. یکی از این عوامل طبیعی، بارش باران است. از دیدگاه علوم تجربی، برای بارش باران باید شرایط آب و هوایی مهیّا باشد تا باران ببارد، امّا قرآن عوامل معنوی را نیز در به وجود آمدن باران سهیم میداند و این عوامل را به نوعی محرّک عوامل طبیعی محسوب میکند. این جستار درصدد است با توجّه به اهمیّت موضوع، با بهرهگیری از روش توصیفیـ تحلیلی به بررسی نزول باران از دیدگاه قرآن پردازد و به این پرسش پاسخ گوید که از دیدگاه قرآن، چه عوامل معنوی میتواند موجب بارش باران گردد؟ به همین منظور، پس از بررسی واژة «باران» و کارکردهای آن از دیدگاه قرآن و با استفاده از آرای مفسّران، ارتباط بین عوامل معنوی با علل طبیعی نزول باران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و در پایان، این نتیجه به دست آمد که سه عامل استقامت در راه دین خدا، توبه، استغفار و قطع امید از اسباب ظاهری در بارش باران از عوامل معنوی نزول آن به شمار میآید.
Based on the teachings of the Quran, sins and good deeds have impact on natural disasters and the fate of the human in the world. One of these natural factors is rain which from the perspective of science, requires a special climate condition to prepare the ground for its occurrence. But the Quran takes the spiritual factors involved in the formation of rain, and considers them as a stimulus for the natural factors. Due to the importance of the subject, the present article aims, with using descriptive-analytic methods, to examine raining and its spiritual factors from the perspective of the Quran. For this purpose, after studying the word of the rain and its functions, the relationship between spiritual factors and natural causes, based on the opinions of commentators, has been analyzed. And finally the article came to this conclusion that three factors of endurance in the religion of Allah, repentance and hopelessness from the apparent causes, were counted as the spiritual factors of raining.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_7084_866e46f837e5d94281c89567282390e6.pdf
عوامل معنوی
عوامل طبیعی
باران
آیات قرآن
Spiritual factors
Natural factors
The rain
The Quran
per
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
2016-08-22
7
25
55
82
10.22054/rjqk.2016.7085
7085
علمی - ترویجی
حقیقت نَفْس و روح در قرآن و حکمت اسلامی
The Truth of Soul and Spirit in the Quran and Islam
صالح حسنزاده
1
دانشیار دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران
در بررسی تاریخ علوم اسلامی، به موضوعهایی مشترک میان حکمت اسلامی و قرآن برمیخوریم که گاهی سبب برخورد و بحث بسیاری در میان اصحاب عقل، تفسیر و نقل گردیده است. یکی از این مسائل، مسئلة روح و نَفْس است که میان این دو بینش، یعنی تفسیر و حکمت اسلامی مورد بحث و برخورد قرار گرفته است. بر این اساس، دربارة آفرینش و حقیقت نَفْس و روح در میان اندیشمندان مسلمان سه دیدگاه وجود دارد: 1ـ روح مجرّد انسان پیش از بدن او آفریده شده است و برخی روایات با تعیین زمان، تقدّم وجودی روح بر بدن را تأیید میکنند.2ـ روح مجرّد و بدن مادّی همزمان آفریده شدهاند و از لحظهای که جسم انسان استعداد پذیرش روح یافته، خداوند روح مجرّد وی را آفریده، متعلّق به بدنش نموده است.3ـ روح انسان، جسمانیالحدوث و روحانیالبقاء است؛ به این معنی که روح مجرّد آدمی، نه پیش از جسم او آفریده شده است و نه همزمان با آن، بلکه روح در طلیعة پیدایش، یک امر مادّی است که همراه با بدن طبیعی وی پدید آمده است و با تحوّل جوهری تکامل یافته، به مرحلة تجرّد روحانی رسیده است. در این مقاله برآنیم که با تکیه بر معانی نَفْس و روح در قرآن و حکمت اسلامی، به استقبال این بحث و نزاع رفته، به این پرسش پاسخ دهیم که قرآن و حکمت اسلامی دربارة روح و نَفْس چه نظری دارند؟ برای این منظور، نخست به روش مطالعة کتابخانهای به سِیر مفاهیم نَفْس و روح در قرآن و میان فلاسفه میپردازیم و آنگاه بعد از بیان، بررسی و تحلیل دیدگاهها، برخی از آنها را نقد میکنیم.
In the history of Islamic sciences, we come across with some subjects common between Islamic philosophy and the Quran, controversial among the men of intellect and interpretation. One of such subjects is that related to soul and spirit. There are three views among the Islamic thinkers regarding the truth and creation of soul and spirit: 1. The immaterial spirit of man has been created before the body. This is approved by some narrations. 2. The immaterial spirit and the material body have been created simultaneously and the moment when the body of man has achieved the capacity of accepting the spirit, God has created the spirit in it. 3. The spirit of man comes into existence in the body and remains as a sprit. That is, the immaterial spirit of man has neither been created before his body not together with his body, rather the spirit is the manifestation of the appearance of a material body that comes into existence together with the appearance of the body and reaches its spiritual immateriality through essential development. In this article, we are going to discuss the different views given by the Quran and Islamic philosophy regarding the soul and spirit. To do this, first we will deal with different meanings of soul and spirit in the Quran and among the philosophers, and then we will have an analysis and a criticism of the given views.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_7085_771b1aff484fd8f93077d93dcadd4ff6.pdf
حقیقت
نَفْس
روح
قرآن
حکمت اسلامی
truth
Soul
Spirit
The Quran
Islamic Philosophy
per
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
2016-08-22
7
25
83
108
10.22054/rjqk.2016.7086
7086
علمی - ترویجی
پژوهشی در زمینة چارچوبهای اقتصاد اثباتی در قرآن کریم (مطالعة موردی: چارچوب گزارههای اثباتی پیشرفت مادّی و معنوی)
Research on Positive Economic Framework in the Quran: A Case Study on the Positive Statements of Material and Spiritual Progress)
امیر خادمعلیزاده
khademalizadeh.a@gmail.com
1
حسین غفورزاده
2
استادیار دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران
دانشجوی دکتری فلسفه اقتصاد اسلامی دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران
بحث تمایز اثباتی و هنجاری در روششناسی علم اقتصاد سابقة زیادی دارد و تلاشهای برخی اقتصاددانان به این سمت سوق پیدا کرده است که جدایی واقعیّتها و ارزشها را معیار علم و غیرعلم قلمداد کنند. در باب اقتصاد اسلامی نیز این ادّعا مطرح میشود که اقتصاد اسلامی مجموعهای از ارزشهاست. لذا نمیتوان آن را علم قلمداد کرد. به همین سبب، کاوش دربارة جنبههای اثباتی اقتصادی در منابع دینی ضرورت مییابد. این مقاله با استفاده از روش تحلیلیـ توصیفی، به استخراج نصوص اثباتی اقتصادی (در زمینة پیشرفت مادّی و معنوی) میپردازد که مبیّن رابطة علّی و معلولی بین پدیدههای خارجی است که به صورت «اگر الف، آنگاه ب» میباشد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که در قرآن کریم، گزارههای اقتصادی اثباتی وجود دارد و با توجّه به تفاوت مبانی معرفتشناسی اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی، برخی از گزارههای اثباتی بر اساس کارکرد علل مجرّد قابل توجیه است و با نگرش صرفاً مادّی نمیتوان آنها را توجیه کرد. همچنین، بر اساس آیات اقتصادی قرآن، علل مادّی نظیر سرمایة مادّی، انفاق و پرهیز از فساد اقتصادی و عوامل غیرمادّی، نظیر استعداد درونی نیروی انسانی جامعه، اجرای احکام شریعت در جامعه، شکر نعمت، ایمان و تقوا، استغفار، استقامت در راه حق، مهاجرت در راه خدا و دعا به عنوان عوامل پیشرفت مادّی و معنوی از منظر قرآن مطرح میگردد.
The distinction between positive and normative has long history in economics methodology and some economists considered the separation of facts and values as criteria to science and non-science. In the case of Islamic economists, it was also claimed that Islamic economists is a set of values Therefore, it cannot be considered as a science. So exploration of the positive aspects of economy in religious sources is necessary. This paper uses a descriptive analytical method to extract positive economic texts (in material and spiritual progress) that suggest a causal link between external phenomena, as "if A then B". Findings showed that in the Quran there are positive economic statements. According to different epistemological foundations of conventional economics and Islamic economics, some positive statements can be justified on the basis of non-material causes and it cannot be justified by purely material attitude. According to the verses of the Quranic economy, material causes such as physical capital, Charity, avoidance of corruption, and immaterial factors such as human resources, the implementation of the law in the society, appreciate the blessings, faith and piety, forgiveness, perseverance in the right way, immigration, and pray to God are the causes of material and spiritual progress in the Quran.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_7086_9504b7cdd92aa6963c5aceb402e27cb2.pdf
اقتصاد اثباتی
اقتصاد هنجاری
قرآن کریم
پیشرفت
Positive economics
Normative economics
The Quran
Progress
per
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
2016-08-22
7
25
109
132
10.22054/rjqk.2016.7087
7087
علمی - ترویجی
واکاوی وجه ارتباط هدایت به متّقین در نظر مفسّران
An Analysis of Means of Guidance for the Pious Commentators’ Perspectives
محمّدحسین شیرافکن
1
علیرضا قایمینیا
2
دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن قم
دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی
از جمله مسائلی که از دیرباز در همة انحای نگرش تفسیری و در همة اعصار تا امروز، معرکة آرای مفسّران قرار گرفته است، وجه ارتباط هدایت قرآن کریم به متّقین میباشد. قرآنی که حکمت نزول آن هدایت عالمیان معرّفی شده، به چه علّت در آیة دوم سورة بقره هدایت آن به متّقین نسبت داده شده است؟ منظور از هدایت و متّقین در این آیه چیست؟ آیا این نسبت دالّ بر انحصار هدایت قرآن به متّقین است؟ نظرات مختلف مفسّران را به دو بخش اصلی تقسیم کردیم. در مجموع، پنج نظر را در این دو بخش گنجاندیم و به بررسی اجمالی آنان پرداختیم. در این جستار، این نکته حاصل میگردد که نسبت هدایت به متّقین دوسویه میباشد؛ یعنی چنانکه هدایت بر متّقین مؤثّر است، تقوا نیز در کسب هدایت تأثیر بسزایی دارد و این نسبت بیانگر هدایتی خاص است. در هندسة معرفتی قرآن، هدایت نسبت به تقوا، سه موضع دارد. این سه ساحت باعث شده است که در ایجاد و شدّت تقوا تأثیر بسزایی داشته باشد. با تدبّر در مسائل بیان شده از ارتباط و همآیی هدایت و تقوا نتایج متعدّدی حاصل میشود. میتوان بیان داشت که متّقین در مرحلة ابتدا و استدامه نیاز به هدایت الهی دارد و از آن بهره جسته، در پرتو دو هدایت الهی قرار گرفتهاند که از آن به هدایت اوّلیّه و ثانویّه یاد شده است.
The Quran’s guidance for the pious is among the issues that have long been the focus of interpretive attitude in all ways and attracted the commentators’ attention up to now. Why did the holy Quranic, which ascended to guide the people of the world, attributed its guidance to the pious? What is the purpose of guiding and pious in this verse? Does this imply the exclusive Quranic guidance to the pious? Comments of various commentators were divided into two main sections. Totally, five comments were categorized under these two sections, and they have been studied. The study concluded that the guidance to the pious is bilateral. That is to say, as the guidance of the pious is effective, virtuous conduct also has a considerable impact, and this is a special kind of guidance. In the Quranic treasure of knowledge, a guidance towards piety has found 3 positions. These three dimensions can play major roles in creation and the amount of the virtue. With reflection on such issues related to the guidance of the pious, multiple results will be achieved. It could be concluded that the pious needed the divine guidance from the very beginning and benefited from this guidance, and they enjoyed two sources of the divine guidance entitled as the primary and secondary guidance.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_7087_fddfb9f5676571b417c0af8509747c56.pdf
هدایت
متّقین
هدایت تامّه
هدایت قرآنی
Guidance
Pious
Perfect guide
The Quranic guidance
per
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
2016-08-22
7
25
133
156
10.22054/rjqk.2016.7088
7088
علمی - ترویجی
مطالعة حوزههای معنایی «صبر» در آیات قرآن
The Semantics Field of “Patience” in Qur’an
رضا امانی
r_amani2007@yahoo.com
1
زهرا عبادی
zahraebadi1363@yahoo.com
2
صدیقه رضایی
3
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
کارشناس ارشد تفسیر قرآن کریم دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علاّمه طباطبائی، تهران
«صبر» در آموزههای دینی، به عنوان یکی از مفاهیم اساسی ایمان شناخته میشود. این واژه به همراه مشتقّات خود، ۱۰۳ بار در قرآن به کار رفته است که نشان از اهمیّت ویژة این خصیصة اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام و قرآن کریم دارد. این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی با بسیاری از مفاهیم اخلاقی و دینی ارتباط معنایی پیدا میکند. بر این اساس، تبیین ارتباط صبر با مفاهیمی نظیر نماز، ایمان، تقوا، اسلام، یقین، نیکی و... از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی قرار میگیرد. لذا مقالة حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بر آن است که در یک فرایند منظّم به شناسایی این واژه در لغتنامهها و پس از آن، با نگرشی فراگیر به کلّ متن قرآن، به تحلیل و بازیابی شبکهای معنای صبر بپردازد. بررسی معنای صبر در منظومة آیات قرآنی، موضوع محوری این پژوهش است. واژة «صبر» در آیات قرآنی با تعدادی از مفاهیم و واژگان، همچون «تقوا»، «نماز»، «زکات»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «ایمان»، «اسلام»، «یقین» و «نیکی» همنشین شده است. واژگان «حلم» و «أناه» نیز با واژة «صبر» رابطة جانشینی دارند. همچنین، واژة «صبر» با واژگانی مانند «عجله» و «جزع» رابطة تقابل دارد و از این دو واژة متقابل نمونههائی در قرآن دیده میشود.
“Patience” in religious teachings is known as one of the basic concepts of faith. The term is used in combination with other derivaties 103 times in Qur’an. That shows the importance of the character ethic of Islam and Qur’an. The term preserving the literal and technical meaning is associated with many religious and ethical concepts. Accordingly, explain the relationship of patience to concepts such as prayer, faith, piety, Islam, certainty, goodness are some of the issues that will be discussed in this article. This artide uses descriptive-analytical ways in an orderly process to identify the term in dictionaries and then analyze and recover the meaning of the patience with a comprehensive out look to the entire taxt of the Qur’an. Checking the meaning of patience in the Qur’an is the centeral issue of this research. Patience in the Qur’an have been accompained with a number of concepts and words such as “piety”, “prayer”, “zakat”, “enjoing good and for bidding the wrong”, “believe”, “Islam”, “certainty”, and “goodness”. The words “Helm” and “Anahi” have a succession relationship with the word “patience”. As the word “patience” has a contrary relationship with words like “hurry” and “onyx” and the examples of the interaction of these tow words can be seen in the Qur’an.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_7088_430b6e20fec1ef740cc3faad034dd6ef.pdf
قرآن کریم
صبر
معناشناسی
حوزههای معنایی
روابط همنشینی
روابط جانشینی
Qur’an
Patience
Semantics
Semantic Field
Succession Relationship