ORIGINAL_ARTICLE
تسبیح موجودات غیر ذیشعور از دیدگاه قرآن
«تسبیح» به معنای تنزیهی است که توأم با علم و آگاهی باشد و از روی قصد صورت گیرد و تسبیح خداوند به معنای منزّه دانستن او از عیوب و نقایص امکانی است. «حمد» نیز به معنای ستایش فعل جمیل اختیاری است. وجه تقارن «حمد» و «تسبیح» در آیات مورد نظر این است که موجودات، با صفاتی خدا را حمد میگویند که محدود به حدود خود آنان است، ولی ذات خداوند منزّه از هر محدودیّت است. بنابراین، آمدن «حمد» و «تسبیح» در کنار هم، برای اِشعار به این است که خداوند از حمد حامدان منزّه است. در این مقاله، محدودة بررسی تسبیح موجودات، تنها موجودات غیر ذیشعور، یعنی جمادات، نباتات و حیوانات است که در ظاهر امر این گونه به نظر میرسد که این سه دسته از موجودات، فاقد علم و ادراک میباشند، چراکه تسبیح و عبادت موجودات صاحبعقل، یعنی انسان، جن و فرشته نیاز به توضیح ندارد و برای همه قابل پذیرش است. بر این اساس، به سه دیدگاه اصلی در باب تسبیح این موجودات پرداخته شده که از میان این سه دیدگاه، دیدگاه سوم برگزیده میشود که به ارادی، آگاهانه و حقیقی بودن تسبیح این موجودات اعتقاد دارد و فهم و نطق که در آیات قرآن به آن اشاره شده، دلیل بر این مطلب گرفته میشود.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_1853_c3b9e2342aaacb878740e1429110efd1.pdf
2016-01-14
7
34
10.22054/rjqk.2016.1853
تسبیح
حمد
شعور
تکوین
تشریع
نطق
قرآن
امرالّه
معین
moein_54@yahoo.com
1
استادیار دانشگاه شهرکرد
LEAD_AUTHOR
هنگامه
بیادار
h.bayadar@yahoo.com
2
دانشجوی دکتری فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه اصفهان
AUTHOR
ابوالحسنی
فاطمه
3
طلبة سطح سه حوزة علمیّة بروجن
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
قرآن کریم.
2
آلسعدی، عبدالرّحمنبن ناصر. (1408ق.). تیسیر الکریم الرحمن. ج 1. چاپ دوم. بیروت: مکتبةالنهضةالعربیة.
3
امین، سیّده نصرت. (1361). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. ج 7، 8 و 12. تهران: انتشارات نهضت زنان مسلمان.
4
ابنجزی غرناطی، محمّد بن احمد. (1416ق.). کتاب التّسهیل لعلوم التّنزیل. ج 1. چاپ اوّل. بیروت: شرکت دار الأرقم بن أبی الأرقم.
5
ابنجوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن بنعلی. (1422ق.). زاد المسیر فی علم التّفسیر. ج 2. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العربی.
6
ابنعاشور، محمّد بنطاهر. (1420ق.). التحریر والتنویر. ج 18. بیروت: مؤسّسة التّاریخ العربی.
7
ابنعجیبه، احمد بنمحمّد. (1419ق.). البحر المدید فی تّفسیر القرآن المجید. ج 3. قاهره: انتشارات حسن عباسزکی.
8
ابنفارس، ابوالحسن احمد. (1404ق.). مقاییس اللّغة. قم: مرکز نشر مکتب أعلام الإسلامی.
9
ابنمنظور، محمّدبن مکرم. (1414ق.). لسانالعرب. ج 4 و 11. چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
10
ابیاری، ابراهیم. (1405ق.). الموسوعة القرآنیه. ج 9 و 10. بیجا: مؤسّسة سجل العرب.
11
بغوی، حسینبن مسعود. (1420ق.). معالم التّنزیل فی تفسیر القرآن. ج 3. چاپ اوّل. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
12
بلاغی نجفی، محمّدجواد. (1420ق.). آلاء الرّحمن فی تّفسیر القرآن. ج 1. چاپ اوّل. قم: بنیاد بعثت.
13
بلخی، مقاتلبن سلیمان. (1423ق.). تفسیر مقاتل بن سلیمان. تحقیق عبدالله محمود شحّاته. ج 4 و 19. چاپ اوّل. بیروت: دار إحیاء التّراث.
14
بیضاوی، عبدالله بنعمر. (1418ق.). أنوار التّنزیل و أسرار التّأویل. ج 3. چاپ اوّل. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
15
بیهقی، ابوبکر احمد بنحسین. (1416ق.). السنن الکبری. ج 6. بیروت: دارالفکر.
16
ثعالبی، عبدالرّحمنبن محمّد. (1418ق.). جواهرالحسّان فی تفسیر القرآن. ج 2. چاپ اوّل. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
17
ثقفی تهرانی، محمّد. (1398 ق.). تفسیر روان جاوید. ج4. چاپ سوم. تهران: انتشارات برهان.
18
جرجانی، ابوالمحاسن حسین بنحسن. (1377). جلاءالأذهان و جلاء الأحزان. ج 5. چاپ اوّل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
19
جصاص، احمدبن علی. (1405ق.). أحکام القرآن. ج 5. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
20
جوادی آملی، عبدالله. (بیتا). «تفسیر سورة رعد». نشریّة پاسدار اسلام. شمارة 95 و 96.
21
حائری تهرانی، میرسیّدعلی. (1377). مقتنیّات الدّرر و ملتقطات الثمر. ج 4. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
22
حجازی، محمّد محمود. (1413ق.). التّفسیر الواضح. ج 2. چاپ دهم. بیروت: دارالجیلال جدید.
23
حسینی شیرازی، سیّدمحمّد.(1424ق.). تقریب القرآن إلی الأذهان. ج 3. چاپ اوّل. بیروت: دارالعلوم.
24
حمیری، نشوان بنسعید. (1420ق.). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. ج 6. چاپ اوّل. بیروت: دارالفکر المعاصر.
25
جعفری، یعقوب. (بیتا). تفسیر کوثر. ج 6. قم: انتشارات هجرت.
26
جوادی آملی، عبدالله. (1379). تفسیرتسنیم. ج 1 و 7. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر اسراء.
27
حسینی دشتی، سیّد مصطفی. (1385). معارف و معاریف. ج 3 و6. تهران: انتشارات آرایه.
28
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد. (1363). تفسیر اثنا عشری. ج1، 6، 7 و 9. چاپ اوّل. تهران: نشر میقات.
29
حسینی همدانی، محمّدحسین. (1404ق.). انوار درخشان. ج 1، 5، 7، 9، 12، 14 و 16. چاپ اوّل. تهران: انتشارات کتابفروشی لطفی.
30
خمینی نجفی، محمّدجواد. (1398ق.). تفسیر آسان. ج 8، 9، 10 و 14. چاپ اوّل. تهران: انتشارات اسلامیّه.
31
الدّانی، ابوعمرو. (1414ق.). البیان فی عدآی القرآن. بهکوشش غانم قدوری. کویت: مرکز المخطوطات و التّراث و الوثاق.
32
راغب اصفهانی، حسین بنمحمّد. المفردات فی غریب القرآن. بهکوشش صفوان داوودی. دمشق: دارالقلم.
33
زحیلی، وهبةبن مصطفی. (1418ق.). تفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج. ج 18. چاپ دوم، بیروت: دارالفکرالمعاصر.
34
زمخشری، محمود. (1407ق.). الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل. ج 2. چاپ سوم. بیروت: دارالکتاب العربی.
35
سبزواری نجفی، محمّدبن حبیبالله. (1406ق.). الجدید فی تّفسیر القرآن المجید. ج 5. چاپ اوّل. بیروت: دارالتّعارف للمطبوعات.
36
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1419ق.). إرشادالأذهان إلی تفسیر القرآن. چاپ اوّل. بیروت: دارالتّعارف للمطبوعات.
37
سمرقندی، نصربن محمّد. (1406ق.). بحرالعلوم. ج 1. بغداد: مطبعة الإرشاد.
38
سعدی شیرازی، مصلحالدّین. (1387). گلستان سعدی. طبع محمّدعلی فروغی. به مقدّمه و تصحیح حسین سبحانی. تهران: انتشارات ماهابه.
39
سورآبادی، ابوبکر عتیق بنمحمّد. (1380). تفسیر سورآبادی. ج 2 و 3. چاپ اوّل. تهران: انتشارات فرهنگ نشر نو.
40
شوکانی، محمّدبن علی. (1414ق.). فتح القدیر. ج 3. چاپ اوّل. دمشق: دار ابنکثیر.
41
صادقی تهرانی، محمّد. (1419ق.). البلاغ فی تفسیرالقرآن بالقرآن، چاپ اوّل، قم: بینا.
42
صافی، محمودبن عبدالرّحیم. (1418ق.). الجدول فی إعراب القرآن. ج 18. چاپ چهارم. دمشق: دارالرّشید.
43
صدرای شیرازی، محمّدبن ابراهیم. (1366). تفسیر القرآن الکریم. ج 1. چاپ دوم. قم: انتشارات بیدار.
44
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1366). ترجمه و تفسیر الشّواهد الرّبوبیّة. ترجمة جواد مصلح. چاپ اوّل. تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
45
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). تفسیر سورة جمعه. ترجمة محمّد خواجوی. چاپ سوم. تهران: نشر ایران مصوّر.
46
طالقانی، محمود. (1362). پرتوی از قرآن. ج 1. چاپ چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
47
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (1374). ترجمة تفسیر المیزان. ترجمة محمّدباقر موسوی همدانی. ج 1، 7، 11، 12، 13، 14، 15، 17، 19 و 20. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
48
طبرسی، فضلبن حسن. (1377). جوامع الجامع. ج 3 و 6 و 17. چاپ دوم، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
49
ـــــــــــــــــــــ . (1372). مجمع البیان فی تفسیرالقرآن. ج 5. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
50
طریحی، فخرالدّین. (1375). مجمع البحرین. ج 2. چاپ سوم. تهران: انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
51
طیّب، عبدالحسین. (1378). أطیب البیان فی تفسیر القرآن. ج 5، 7، 8 و 9. چاپ دوم. تهران: نشر اسلام.
52
طنطاوی، سیّدمحمّد. (1997م.). التّفسیر الوسیط للقرآن الکریم. ج 10. چاپ اوّل. مصر: دار نهضة مصر للطّباعة و النّشر و التّوزیع.
53
طوسی، محمّدبن حسن. (بیتا). التّبیان فی تفسیر القرآن. ج 4. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
54
عبدالباقی، محمّدفؤاد. (بیتا). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
55
فخر رازی، ابوعبدالله محمّد. (1420ق.). مفاتیح الغیب. ج 30. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
56
فراهیدی، خلیلبن احمد. (بیتا). کتاب العین. ج 2. چاپ دوم. قم: انتشارات هجرت.
57
فرنیا، احمد. (1380). پرواز به سوی معنویّت. تهران: انتشارات تقواپیشگان.
58
فضلالله، محمّدحسین. (1419ق.). تفسیر مِن وحی القرآن. ج 14. چاپ دوم. بیروت: دارالملاک للطّباعة و النّشر.
59
فیض کاشانی، ملاّ محسن. (1415ق.). تفسیر الصّافی. ج 2. چاپ دوم. تهران: انتشارات الصّدر.
60
ــــــــــــــــــــــ. . (1418ق.). الأصفی فی تفسیر القرآن. تحقیق محمّدحسین درایتی و محمّدرضا نعمتی. ج 1. چاپ اوّل. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
61
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. ج 1، 3، 6 و 7. چاپ یازدهم. تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
62
قرشی، سیّد علیاکبر. (1377). تفسیر أحسن الحدیث. ج 5، 6، 7، 9، 11 و 12. چاپ سوم. تهران: بنیاد بعثت.
63
ـــــــــــــــــــ . (1371). قاموس قرآن. ج 2 و 4. چاپ ششم. تهران: دار الکتب الإسلامیّة.
64
قطب راوندی، سعیدبن هبةالله. (بیتا). الخرائج و الجرائح. قم: انتشارات مصطفوی.
65
کاشانی، فتحالله. (1423ق.). زبدة التّفاسیر. ج 4. چاپ اوّل. قم: بنیاد معارف اسلامی.
66
ـــــــــــــــ. . (1373). خلاصة المنهج. تحقیق ابوالحسن شعرانی. ج 3. تهران: انتشارات اسلامیّه.
67
کاشانی، محمّدبن مرتضی. (1410ق.). تفسیر المعین. ج 1. چاپ اوّل. قم: انتشارات کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی.
68
کرمی حویزی، محمّد. (1402ق.). التّفسیر لکتاب الله المنیر. ج 5. چاپ اوّل. قم: چاپخانة علمیّه.
69
کلینی، محمّدبن یعقوب. (1365). الکافی، ج ۲. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
70
گنابادی، سلطان محمّد. (1372). ترجمة بیان السّعادة فی مقامات العبادة. ترجمة رضا خانی و حشمتالله ریاضی. ج 7، 8، 10 و 13. چاپ اوّل. تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور.
71
مجلسی، محمّدباقر. (1403ق.). بحارالأنوار. ج 89. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
72
محقّق، محمّدباقر. (1372). اسماء و صفات الهی در قرآن. ج 1. تهران: انتشارات اسلامی.
73
محلّی، جلالالدّین و جلالالدّین سیوطی. (1416ق.). تفسیر الجلالین. ج 1. چاپ اوّل. بیروت: مؤسّسة النّور للمطبوعات.
74
مدرّسی، محمّدتقی. (1377). تفسیر هدایت. ج 5 و 6. چاپ اوّل. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
75
مصطفوی، حسن. (1380). تفسیر روشن. ج 1، 5، 12 و 13. چاپ اوّل. تهران: مرکز نشر کتاب.
76
مطهّری، مرتضی. (1387). آشنایی با قرآن. ج 4. چاپ بیست و پنجم. تهران: انتشارات صدرا.
77
مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. ج 10 و 12. چاپ اوّل. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
78
مهیار، رضا. (1410ق.). فرهنگ ابجدی عربی ـ فارسی. تهران: انتشارات اسلامی.
79
میبدی، احمدبن أبیسعد. (1371). کشف الأسرار و عدّة الأبرار. ج 5. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
80
مصطفوی، حسن. (1360). التّحقیق فی کلمات القرآن الکریم. ج 2. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
81
مغنیه، محمّدجواد. (1424ق.). تفسیر الکاشف. ج 5. چاپ اوّل. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
82
مکارم شیرازی، ناصر. (1421ق.). الأمثل فی تفسیرکتاب الله المنزل. ج 5. چاپ اوّل. قم: مدرسة امام علیّبن أبیطالب.
83
موسوی خمینی(ره)، روحالله. (1381). تفسیر سورة حمد. چاپ ششم. تهران: مؤسّسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
84
نخجوانی، نعمتالله بنمحمود. (1999م.). الفواتح الإلهیّة و المفاتح الغیبیّة. ج 1. چاپ اوّل. مصر: دار رکابی للنّشر.
85
نیشابوری، محمودبن ابوالحسن. (1415ق.). إیجاز البیان عن معانی القرآن. ج 2. چاپ اوّل. بیروت: دار الغرب الإسلامی.
86
ORIGINAL_ARTICLE
نقش قرآن در شکوفایی حیات عقلانی تمدّن اسلامی
نقش حکیمان مسلمان در شکوفایی تمدّن اسلامی انکارناپذیر است و نیز نقش قرآن در شکلگیری تفکّر عقلانی و فلسفی مسلمانان از مهمترین پرسشها و مسائل پیش روست. به نظر میرسد که جامعیّت قرآن در ارائة آموزههای جهانشمول برای بسترسازی تحقّق سعادت حقیقی بشر باعث گردیده تا در این کتاب الهی، در زمینههای حکمی و عقلانی چون خداشناسی، جهانشناسی، انسانشناسی، اخلاق، سیاست و اجتماع برخی آموزههای لازم و جهتدهندة اندیشة متفکّران مسلمان، اعمّ از متکلّمان و فلاسفه بیان شده باشد. از این رو، ملاحظة نظام عقلانی اوّلین فیلسوفان مسلمان چون فارابی و ابنسینا موارد گوناگونی از تأثیرپذیری نظام فلسفی آنان را از قرآن نشان میدهد که محوریّت هستیشناسی توحیدی و تبیین خاصّ از معرفتشناسی وحیانی از مهمترین آنهاست. در این تحقیق، تلاش میشود با توجّه به اوصاف کلّی قرآن و با ذکر برخی آموزههای حکمی، عقلانی و فلسفی آن، نحوة تأثیرپذیری فیلسوفان اسلامی چون فارابی و ابنسینا از آن در ابعاد گوناگون فلسفة خود بیان شود تا نشان داده شود که فلسفة اسلامی، علیرغم منابع غیراسلامی، تنها در پرتو تعالیم عقلانی و فلسفی قرآن بود که ویژگی «اسلامی» را به خود گرفت.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_1855_37e8f7897c0a696469c4f1853d312eb6.pdf
2016-01-14
35
61
10.22054/rjqk.2016.1855
فلسفة اسلامی
قرآن
جهانشناسی
انسانشناسی
خداشناسی
قدرتالله
قربانی
qorbani48@gmail.com
1
استادیار دانشگاه خوارزمی، تهران
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
قرآن کریم.
2
ابنسینا، حسین بن عبدالله. (1353). رسالة نفس. به تصحیح موسی عمید. تهران: انتشارات انجمن آثار ملّی.
3
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1376). الإشارات و التّنبیهات. قم: بوستان کتاب.
4
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1381). الهیّات من الشّفاء. قم: بوستان کتاب.
5
اکبریان، رضا. (1386). مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
6
ربّانی گلپایگانی، علی. (1378). درآمدی بر علم کلام. قم: دارالفکر.
7
فارابی، ابونصر. (1993م.). الف. السیاسةالمدنیّة. بیروت: دارالمشرق.
8
ـــــــــــــ . (1993م.). ب. فصول منتزعه. بیروت: دارالمشرق.
9
ـــــــــــــ . (1999م.). آراء اهل المدینةالفاضلة. بیروت: دارالمشرق.
10
فنایی اشکوری، محمّد. (1390). درآمدی بر تاریخ فلسفة اسلامی. ج 1. تهران: سمت.
11
مطهّری، مرتضی. (1367). آشنایى با علوم اسلامى؛ کلام. تهران: صدرا.
12
ــــــــــــــــ . (1379). یادداشتها. ج 2. تهران: صدرا.
13
ــــــــــــــــ . (1385). مجموعه آثار. مجلّدات مختلف. تهران: صدرا.
14
نصر، سیّد حسین. (1389). ج 1. تاریخ فلسفة اسلامی. تهران: حکمت.
15
ـــــــــــــــــ . (1389). ب. سنّت عقلانی اسلامی در ایران. ترجمة سعید دهقانی. تهران: قصیدهسرا.
16
نصری، عبدالله. (1379). مبانی انسانشناسی در قرآن. تهران: مؤسّسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر.
17
ORIGINAL_ARTICLE
وسوسة شیطان و راهکارهای مقابله با آن در قرآن
دشمنی کردن در قالب دوستی و خیانت کردن با ابراز خیرخواهی، موفّقیّت بیشتری برای دشمنان به ارمغان میآورد، بیآنکه هزینة مالی و جانی در این مسیر صرف شود. نخستین موجودی که از این شیوه بهره جست، ابلیس بود. دشمنی او از روی حسادت نسبت به مقام والای آدم سرچشمه میگیرد. گرچه شیطان بر انسان سلطه ندارد، امّا از ابزارهایی مانند نفس امّاره و اختیار انسان استفاده کرده است و با شیوههایی همچون وسوسه، وعدههای دروغ، تفرقهافکنی، اغفال، فسادانگیزی و مانند آن، آدمیان را به سوی گمراهی سوق میدهد. امّا اگر انسان مؤمن و باتقوا به خدا پناهنده شود و بر او توکّل نماید، از شرّ شیطان ایمن خواهد بود. در این نوشتار، ابتدا به معرّفی ابلیس و شیطان پرداخته شده است و آنگاه اهداف آنان از منظر قرآن تبیین شده است. در ادامه نیز روشها و ابزارهای تهدید شیطان معرّفی، و در پایان، راهکارهای قرآن برای رهایی از این خطر برشمرده شده است.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_1856_400720f4e70b1e85d1351700e13c88f6.pdf
2016-01-14
63
89
10.22054/rjqk.2016.1856
قرآن
تهدید پنهان
ابلیس
شیطان
انسان
عبدالعلی
شُکر
1
استادیار دانشگاه شیراز
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
قرآن کریم.
2
آلوسی، سیّد محمود. (1415ق.). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. تحقیق علی عبدالباری عطیّه. چاپ اوّل. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
3
ابنبابویة قمی، محمّد بن علی. (1376). الأمالی (للصّدوق). چاپ ششم. تهران: کتابچی.
4
ابنجوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن. (1422ق.). زاد المسیر فی علم التّفسیر. تحقیق عبدالرّزاق المهدی. چاپ اوّل. بیروت: دار الکتاب العربی.
5
ابنکثیر، اسماعیل. (1419ق.). تفسیر القرآن العظیم. تحقیق محمّدحسین شمسالدّین. چاپ اوّل. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
6
ارمی علوی، محمّدامین بن عبدالله. (1426ق.). تفسیر حدائق الرّوح و الرّیحان فی روابی علوم القرآن. تحقیـق هاشـم بن محمّدعلی مهدی. چاپ دوم. بیروت: دار طـوق النّجاة.
7
افتخاری، اصغر. (1385). کالبدشکافی تهدید. دانشکده و پژوهشکدة فرماندهی و ستاد و علوم دفاعی. تهران: انتشارات سپاه.
8
جوادی آملی، عبدالله. (1381). تسنیم. ج 3. چاپ اوّل. قم: مؤسّسة انتشاراتی اسراء.
9
حسینی همدانی، سیّد محمّد. (1404ق.). انوار درخشان. چاپ اوّل. تحقیق محمّدباقر بهبودی. تهران: کتابفروشی لطفی.
10
زمخشری، محمود. (1407ق.). الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل. چاپ سوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
11
شاذلی، سیّد بن قطب. (1412ق.). فی ظلال القرآن. چاپ هفدهم. بیروت ـ قاهره: دارالشّروق.
12
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
13
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
14
طبری، ابوجعفر محمّدبن جریر. (1412ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اوّل. بیروت: دار المعرفة.
15
طریحی، فخرالدّین، (1375). مجمع البحرین. تحقیق سیّد احمد حسینی. چاپ سوم. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
16
طوسی، محمّدبن حسن. (بیتا). التّبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق احمد قصیر عاملی. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
17
طیّب، سیّد عبدالحسین. (1378). أطیب البیان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم. تهران: انتشارات اسلام.
18
فخر رازی، محمّد. (1420ق.). مفاتیح الغیب. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
19
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. چاپ یازدهم. تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
20
قـرشی، سیّد علیاکبر. (1371). قاموس قرآن. چاپ ششم. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
21
قرطبی، محمّد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن. چاپ اوّل. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
22
قمی مشهدی، محمّدبن محمّدرضا. (1368). تفسیر کنز الدّقائق و بحر الغرائب. تحقیـق حسین درگاهی. چاپ اوّل. تهران: سازمان چاپ و انتشـارات وزارت ارشاد اسلامی.
23
کاشانی، ملاّ فتحالله. (1336). تفسیر منهج الصّادقین فی إلزام المخالفین. چاپ سوم. تهران: کتابفروشی محمّدحسن علمی.
24
مجلسی، محمّدباقر. (1403ق.). بحار الأنوار. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
25
مدرّسی، سیّد محمّدتقی. (1419ق.). مِن هُدَی القرآن. چاپ اوّل. تهران: دار محبّی الحسین.
26
مغنیه، محمّدجـواد. (1424ق.). تفسیر الکاشف. چاپ اوّل. تهران: دار الکتـب الإسلامیّة.
27
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. (1374). تفسیر نمونه. چاپ اوّل. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
28
موسوی سبزواری، سیّد عبدالأعلی. (1409ق.). مواهب الرّحمن فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسّسة اهل بیت(ع).
29
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی فضای نزول سورة عادیات (با تأکید بر مکّی یا مدنی بودن سوره)
یکی از سُوَر اختلافی از نظر مکّی و مدنی بودن، سورة عادیات است که اگر مکان نزول سوره تعیین گردد، در تفسیر و شناخت بهتر آن نقش بسزایی دارد. برخی از مفسّران به دلیل سوگندهای ابتدایی در باب اسبان جنگی، آن را مربوط به جهاد دانستهاند که در مدینه واجب شده است. همچنین روایاتی که نزول سوره را بعد از غزوة ذاتالسّلاسل بیان کرده، آن را مدنی دانستهاند. امّا با دقّت در اسلوب سوره که به سبک سُوَر مکّی نازل شده است و روایات صحیح در باب مکّی بودن سوره، مشخّص میشود که این سوره مکّی است و آیات ابتدایی سوره که دربارة جنگ است و ربطی به جهاد ندارد که در مدینه نازل شده باشد. همچنین دلیل دیگر بر مکّی بودن سوره، بحث محتوایی آن است که در آن سخن از معاد و قیامت به میان آمده که خود از ویژگیهای سُوَر مکّی است و در نقلی موثّق از امام علی(ع) آمده که عادیات وصفی برای شتران در حجّ است. حال اگر «عادیات» به معنای «اسب» باشد، باز به معنای «اسب جنگی» است که با اسب جهادی متفاوت است؛ زیرا اسب جنگی در فرهنگ جاهلیّت در میان اهل مکّه از جایگاه ویژهای برخوردار بوده است.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_1857_f2c50fd4bdf0a785ec48ed31d11d2b78.pdf
2016-01-16
91
114
10.22054/rjqk.2016.1857
سورة عادیات
مکّی و مدنی
اسب جنگی
اسب جهادی
شأن نزول
قاسم
فائز
gh .faez@ut.ac.ir
1
دانشیار دانشگاه تهران
AUTHOR
عماد
صادقی
emadsadeghi7360@ut.ac.ir
2
دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم
LEAD_AUTHOR
ابوذر
خیراندیش
aboozar.kheirandish@gmail.com
3
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
قرآن کریم.
2
ابنحجر عسقلانی، أبوالفضل أحمد بن علی. (1326). تهذیب التّهذیب. ج 7. هند: مطبعة دائرة المعارف النظامیّة.
3
ابنجزی غرناطی، محمّد بن احمد. (1416ق.). کتاب التّسهیل لعلوم التّنزیل. ج 2. تحقیق عبدالله خالدی. بیروت: شرکت دار الأرقم بن أبیالأرقم.
4
ابنجوزی، ابوالفرج عبدالرّحمن. (1422ق.). زاد المسیر فی علم التّفسیر. ج 4. تحقیق عبدالرّزاق المهدی. بیروت: دار الکتاب العربی.
5
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1422ق.). فنون الأفنان فی عجائب علوم القرآن. ج 4. بیروت: مؤسّسة الکتب الثّقافیّة.
6
ابنضریس، ابوعبدالله محمّد بن ایّوب. (1408ق.). فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمکّة و ما أنزل بالمدینة. دمشق: دار الفکر.
7
ابنعاشور، محمّد بن طاهر. (بیتا). التّحریر و التّنویر. ج30.بیجا.
8
ابنعطیّة اندلسی، عبدالحق بن غالب. (1422ق.). المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. ج 5. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
9
ابنکثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو. (1419ق.). تفسیر القرآن العظیم. ج 8.تحقیق محمّدحسین شمسالدّین. بیروت: دار الکتب العلمیّة؛ منشورات محمّدعلی بیضون.
10
ابنمنظور مصری، محمّد بن مکرم. (1405ق.). لسان العرب. ج 8.قم: أدب الحوزة.
11
ابنالنّدیم البغدادی، أبوالفرج محمّد. (بیتا). فهرست ابن النّدیم.تحقیق رضا تجدّد. مصر: شهید علی پاشا.
12
ابنواضح یعقوبی، أحمد. (بیتا). تاریخ الیعقوبی. ج 2.بیروت: دار صادر.
13
بغدادی، علاءالدّین علیّ بن محمّد. (1415ق.). لباب التّأویل فی معانی التّأویل (تفسیر خازن). ج 4. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
14
بلخی، مقاتل بن سلیمان. (1423ق.). تفسیر مقاتل بن سلیمان. ج 4. به کوشش شحّاته. بیروت: دار احیاء التّراث العربیّة.
15
بیهقی، احمد بن حسین. (1405ق.). دلائل النّبوة. ج 7. تعلیق عبدالمعطی قلعجی. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
16
بنت الشّاطی، عایشه. (بیتا). التّفسیر البیانی للقرآن الکریم. ج 1. چاپ هفتم. القاهرة: دارالمعارف.
17
ثعالبی، عبدالرّحمن بن محمّد. (1418ق.). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن. ج 5. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
18
ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم. (1422ق.). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. ج10. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
19
جفری، آرتور. (1392). مقدّمتان فی علوم القرآن. القاهرة: مکتبة الخانجی.
20
حسین احمد، عبدالرّزاق. (1420ق.). المکّی و المدنی فی القرآن الکریم. ج 1. القاهرة: دار ابنعفّان.
21
حسینی استرآبادی، سیّد شرفالدّین علی. (1409ق.). تأویل الآیات الظّاهرة. ج 2. قم: جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
22
حلّی، حسن بن یوسف. (1381). خلاصة الأقوال. نجف:مطبعةالحیدریّة.
23
حنبلی دمشقی، سراجالدّین. (1419ق.). اللّباب فی علوم الکتاب. ج20. تحقیق شیخ عادل احمد عبدالموجود و شیخ علی محمّد معوض. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
24
دروزة، محمّد عزّت. (1383). التفسیر الحدیث. ج 1. القاهرة: دار إحیاء الکتب العربیّة.
25
ابنکثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو. (1419ق.). تفسیر القرآن العظیم. ج8. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
26
ذهبی، شمسالدّین أبوعبدالله محمّد. (1402ق.). میزان الإعتدال فی نقد الرّجال. ج 4 و 6. بیروت: دارالمعرفة للطّباعة و النّشر.
27
رازی، ابوالفتوح حسین بن علی. (1408ق.). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. ج20. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
28
فخر رازی، ابوعبدالله محمّد. (1420ق.). مفاتیح الغیب (تفسیر کبیر). ج 32. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
29
زحیلی، وهبة بن مصطفی. (1422ق.). التّفسیر الوسیط. ج10. دمشق: دارالفکر.
30
ــــــــــــــــــــــــ . ( 1418ق.). التّفسیر المنیر فی العقیدة و الشّریعة و المنهج. ج 9. بیروت: دارالفکر المعاصر.
31
زرقانی، محمّد عبدالعظیم. (بیتا). مناهل العرفان فی علوم القرآن. ج 1. بیجا: دار احیاء التّراث العربی.
32
زرکلی، خیرالدّین بن محمود. (2002م.). الأعلام. ج 4. دمشق: دارالعلم للملایین.
33
زمخشری، محمود. (1407ق.). الکشّاف عن حقائق غوامض التّنزیل. ج 4. بیروت: دار الکتاب العربی.
34
زهری، محمّد بن مسلم. (1411ق.). النّاسخ و المنسوخ و تنزیل القرآن بمکّة و المدینة. ج 1. به کوشش حاتم صالح ضامن. بغداد: وزارت آموزش عالی.
35
سبحانی، جعفر. (1364). فروغ ابدیّت. ج 1. قم: دانش اسلامی.
36
سمرقندی، نصر بن محمّد. (بیتا). بحر العلوم.ج 3. بیجا.
37
سمعانی، منصور بن محمّد. (1418ق.). التّفسیر القرآن. ج 6. تحقیق یاسر بن ابراهیم. سعودیّة: دارالوطن.
38
سیوطی، جلالالدّین. (1404ق.). الدرّ المنثور فی تفسیر المأثور. ج 8. قم: کتابخانة آیتالله مرعشی نجفی.
39
ـــــــــــــــــــ . (1421ق.). الإتقان فی علوم القرآن. ج 1 و 2.بیروت: دار الکتاب العربی.
40
شاطبی، ابراهیم بن موسی. (بیتا). الموافقات فی أصول الفقه. ج 3. به کوشش عبدالله دراز. بیروت: دارالمعرفة.
41
شبستری، عبدالحسین. (1418ق.). الفائق فی رواة وأصحاب الإمام الصّادق علیهالسّلام. ج 2. قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی التّابعة لجماعة المدرّسین لقم.
42
شوکانی، محمّد بن علی. (1414). فتح القدیر. ج 5. دمشق: دار ابنکثیر.
43
شهرستانی، محمّد بن عبدالکریم. (1376). مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار. ج 1. محقّق: محمّدعلی آذرشب. تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
44
صبحی، صالح. (1372). مباحث فی علوم القرآن. قم: منشورات الرّضی.
45
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. ج20. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
46
طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی علوم القرآن. ج10. تهران: ناصر خسرو.
47
طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر. (1420ق.). جامع البیان عن تأویل القرآن. ج30. قم: دارالفکر.
48
طوسی، محمّد بن حسن. (بیتا). التّبیان فی تفسیر القرآن. ج10. بیروت: دار احیاء التّراث.
49
قرطبی، محمّد بن احمد. (1384). الجامع لاحکام القرآن. ج 21. القاهرة: دارالکتب المصریّة.
50
ماتریدی، محمّد بن محمّد. (1426ق.). تفسیر الماتریدی. ج10. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
51
ماوردی، علیّ بن محمّد. (بیتا). النّکت والعیون. ج 6. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
52
مجلسی، سیّد محمّدباقر. (بیتا). بحار الأنوار؛ الجامعة لدرر اخبار الأئمّة الأطهار. ج 21. تهران: مؤسّسة الوفاء.
53
مظهری، محمّد ثناءالله. (1412ق.). تفسیر المظهری. ج10. پاکستان: مکتب رشدیّة.
54
معرفت، محمّدهادی. (1415ق.). التّمهید فی علوم القرآن. ج 1. قم: مؤسّسة النّشر الإسلامی.
55
مکارم شیرازی، ناصر. (1386). سوگندهای پربار قرآن. قم: مدرسة الإمام علیّ بن أبیطالب(ع).
56
نمازی شاهرودی، علیّ بن محمّد. (1364). مستدرک سفینة البحار. ج 5. بیجا: مؤسّسة النّشر الإسلامی.
57
نیشابوری، محمود بن ابوالحسن. (1415ق.). ایجاز البیان عن معانی القرآن. ج 6. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
58
واحدی نیشابوری، ابوالحسن. (1412ق.). اسباب النزول القرآن. ج 4. بیجا: دار الإصلاح.
59
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی جایگاه تاریخ و قصص در قرآن
قرآن کریم سرشار از قصص و گزارشهای تاریخی مربوط به امّتهای پیشین و پیامبران آنان با هدف انتقال معارف وحیانی و هدایت انسان است. با این حال، در قرآن مستقیماً اشارهای به تاریخ و تاریخنگاری نشده است و خود این کتاب مبتنی بر تاریخنگاری نیست. پرسشهای اصلی این جستار عبارتند از: 1ـ چه ارتباطی میان قرآن و تاریخ وجود دارد؟ 2ـ هدف از استفاده از قصص و گزارشهای تاریخی چیست؟ از این رو، هدف این جستار آشکار نمودن ارتباط میان قرآن بهعنوان منبعی قدسی با تاریخ بهعنوان یکی از شاخههای علوم انسانی است. در پژوهش پیشرو، فرض بر این است که استفاده از قصص برای عبرتآموزی و الگوبرداری از اولیای خداست. بنابراین، قرآن را به متنی متفاوت از تاریخ وقایع و سرگذشت صرف ملّتها تبدیل میکند. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که برجسته نمودن شخصیّتهای قرآنی با رویکرد الگوسازی، دعوت به نگرش خردگرایانه به این گزارشها، همچنین توجّه به کیفیّت وقایع، فراخواندن مخاطبان به حضور و شهود برای پرهیز از گرایش به افسانه با بهره جستن از واژههای «نبأ»، «قصص» و «عبرت» که موجب روی آوردن به واقعگرایی شده، از شاخصههای نقل داستانها در قرآن کریم است. ویژگیهای نقل قصص در قرآن و مؤلّفههای آنها به دلیل بُعد وحیانی و حقّانیّت این گزارهها و حضور اشخاص حقیقی در آنها، موجب تفوّق قرآن بر سایر کتب دینی و تاریخی شده است و از قرآن متنی فراتاریخی ساخته است.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_1858_de3c7353820ef6dbd5c5787d251bd5c1.pdf
2016-01-16
115
135
10.22054/rjqk.2016.1858
قرآن
تاریخ
قصص
عبرتآموزی
الگوبرداری
زهرا
رضایی
rezaeeـz2@yahoo.com
1
مربّی دانشگاه فرهنگیان اهواز
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
ایزوتسو، توشیهیکو. (1368). خدا و انسان در قرآن. ترجمۀ احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
2
البقاعی، برهانالدّین. (1415ق.). نظم الدّرر فی تناسب الآیات و السّور. ج 1. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
3
بیآزار شیرازی، عبدالکریم. (1388). باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن. تهران: فرهنگ اسلامی.
4
حوی، سعید. (1412ق.). الأساس فی التّفسیر. ج 3. القاهرة: دارالسّلام.
5
خرّمشاهی، بهاءالدّین و کامران فانی. (1379). فرهنگ موضوعی قرآن. ج 1. تهران: ناهید.
6
خطیب، عبدالکریم. (1412ق.). القصص القرآنی فی منطوقه و مفهومه. بیروت: دارالمعرفة.
7
خلفالله، محمّداحمد. (1965م.). الفن القصص فی القرآن الکریم. مصر: مکتب النّجوا.
8
رادمنش، عزّتالله. (1370). سبکها و نظریّههای نژادی تاریخ. تهران: کویر.
9
زرّینکوب، عبدالحسین. (1380). تاریخ در ترازو. تهران: امیرکبیر.
10
زمانی، محمّدحسن. (1387). مستشرقان و قرآن. تهران: بوستان کتاب.
11
سعیدی روشن، محمّدباقر. (1383). تحلیل زبان قرآن و روششناسی فهم آن. تهران: حوزه و دانشگاه.
12
شاذلی، سیّد قطب. (1415ق.). التّصویر الفنّی فی القرآن الکریم. بیروت: دارالشّرق.
13
شوقی ضیف، احمد. (1963م.). عصر جاهلی. القاهرة: مکتبة الزّهراء.
14
شهیدی، جعفر. (1388). ترجمۀ نهجالبلاغه. تهران: علمی فرهنگی.
15
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (1363). المیزان فی تفسیر القرآن. ج 11. تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
16
مجلسی، محمّدباقر. (1403ق.). بحارالأنوار. بیروت: مؤسّسۀ الوفاء.
17
مطهّری، مرتضی. (1387). سیری در سیرۀ نبوی. قم: انتشارات اسلامی.
18
ــــــــــــــــ . (1375). فلسفۀ تاریخ. ج 1. تهران: صدرا.
19
مهران، محمّد بیومی. (1384). بررسی تاریخی قصص قرآن. ترجمۀ مسعود انصاری. ج1. تهران: علمی فرهنگی.
20
ORIGINAL_ARTICLE
بدعتهای دینی از نگاه قرآن
بدعت حکمی است که به دین افزوده و یا از آن کاسته شود، بدون اینکه مستندی از کتاب یا سنّت داشته باشد. خداوند متعال دین خود را کامل و بیهیچ گونه کاستی به آدمیان هدیّه فرموده است و جایی برای افزودن یا کاستن در آن نگذاشته است و اعلام فرموده که دین خالص تنها از آنِ خداست و تنها همان را میپذیرد. با این همه، همواره کسانی بودهاند که آگاهانه یا ناآگاهانه آنچه را در دین نبوده است، به آن نسبت دادهاند و در دین بدعت گذاشتهاند. این مقاله ضمن معناشناسی بدعت به ابعاد مختلف آن مانند عوامل پیدایش بدعت، مصادیق بدعت و ... با استفاده از روش تفسیر موضوعی و تحلیل محتوای کیفی پرداخته است. حقیقت بدعت را سه مطلب تشکیل میدهد: 1ـ دستکاری در امور دینی، اعمّ از اصول و فروع با افزودن و کاستن. 2ـ گستردن آن در میان مردم. 3ـ نبود دلیل خاص یا عام بر کاری که به دین نسبت داده شده است. از این بیان روشن میشود که هر گونه نوآوری که در آن، این عناصر سهگانه وجود داشته باشد، بدعت است و در صورت نبود یک یا همگی آنها، از قلمرو بدعت خارج است. برای مواجهه با بدعتها، اوّلین گام آگاه ساختن مردم از حقیقت دین، دومین گام، جلوگیری از تقلید کورکورانه و سومین گام، برائت از بدعتگذاران است. پیریزی نظام امر به معروف و نهی از منکر نیز کمک خواهد کرد که بدعتها شناخته گردد و جلوی اجرای آن در جامعه گرفته شود.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_1859_a45dead3bbb4c4ee1db3384d1507ade0.pdf
2016-01-16
137
156
10.22054/rjqk.2016.1859
بدعت دینی
دین
قرآن
عبّاس
اشرفی
ashrafi@atu.ac.ir
1
استادیار دانشگاه علاّمه طباطبائی(ره)، تهران
AUTHOR
نرجس
جمال امیدی
narcis19832004@yahoo.com
2
کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، ساری
LEAD_AUTHOR
منابع و مآخذ
1
قرآن کریم.
2
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (1408ق.). روض الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
3
بغدادی، علاءالدّین علیّ بن محمّد. (1415ق.). لباب التّأویل فی معانی التّنزیل. بیروت: دارالکتب العلمیّة.
4
البیاتی، جعفر. (1387). البدعة. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
5
پاینده، ابوالقاسم. (1385). پیام رسول؛ ترجمهای دیگر از نهجالفصاحه. قم: طلوع مهر.
6
ثقفی تهرانی، محمّد. (1398ق.). تفسیر روان جاوید. تهران: انتشارات برهان.
7
حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد. (1363). تفسیر اثنی عشری. تهران: انتشارات میقات.
8
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. (1412ق.). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دارالعلم.
9
رضوانی، علیاصغر. (1384). شیعهشناسی و پاسخ به شبهات. تهران: نشر مشعر.
10
زحیلی، وهبة بنمصطفی. (1422ق.). تفسیر الوسط. دمشق: دار الفکر.
11
سبحانی، جعفر. (1386). سیمای عقاید شیعه. تهران: نشر مشعر.
12
سبزواری نجفی. محمّد. (1406ق.). الجدید فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالتّعارف للمطبوعات.
13
ـــــــــــــــــــــ . (1419ق.). إرشاد الأذهان الی تفسیر القرآن. بیروت: دارالتّعارف للمطبوعات.
14
شاذلی، سیّد قطب. (1412ق.). فی ظلال القرآن. بیروت: دار الشّروق.
15
شاطبی، ابواسحاق. (1420ق.). الإعتصام. بیروت: دارالمعرفة.
16
الشّریف المرتضی، علیّ بن الحسین. (1405ق.). الرّسائل. قم: دارالقرآن.
17
طباطبائی، سیّد محمّدحسین. (1374). المیزان فیتفسیر القرآن. ترجمة سیّد محمّدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات جامعة مدرّسین حوزة علمیّة قم.
18
طبرسی، فضل بن حسن. (1360). مجمعالبیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات فراهانی.
19
طبسی، نجمالدّین. (1358). نماز تراویح سنّت یا بدعت. قم: دلیل ما.
20
طریحی، فخرالدّین. (1375). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
21
طیّب، سیّد عبدالحسین. (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات اسلام.
22
العاملی، محمّدبن مکّی. الفوائد و القواعد. السیّد عبدالهادی الحکیم. قم: منشورات مکتبة المفید.
23
عسقلانی، احمدبن حجر. (بیتا). فتح الباری فی شرح صحیح البخاری. بیروت: دارالمعرفة.
24
فخر رازی، ابوعبدالله محمّد. (1420ق.). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
25
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق.). العین. قم: انتشارات هجرت.
26
قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
27
قرضاوی، یوسف. (1381). سنّت و بدعت. محمّدابراهیم ساعدی رودی. تایباد: انتشارات سنّت.
28
کاشانی، ملاّ فتحالله. (1336). منهج الصّادقین فی الزام المخالفین. تهران: کتابفروشی محمّدحسن علمی.
29
کرمی حویزی، محمّد. (1402ق.). التّفسیر لکتاب الله المنیر. قم: چاپخانة علمیّه.
30
المتّقی الهندی، علیّ بن حسامالدّین. (بیتا). کنز العمّال فی سنن الأقوال و الأفعال. بیروت: مؤسّسة الرّسالة.
31
مجلسی، محمّدباقر. (1385ق.). بحارالأنوار. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
32
محمّدی ریشهری، محمّد. (بیتا). حکمتنامة پیامبر اعظم صلّی الله علیه و آله و سلّم. تهران: دارالحدیث.
33
مدرّسی، سیّد محمّدتقی. (1377). تفسیر من هدی القرآن. قم: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
34
مصطفوی، حسن. (1380). تفسیر روشن. تهران: مرکز نشر کتاب.
35
مطهّری، مرتضی. (بیتا). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
36
مغنیه، محمّدجواد. (1424ق.). تفسیر الکاشف. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
37
مکارم شیرازی، ناصر. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
38
النّووی الدّمشقی، أبیزکریا یحیی بن شرف. (1411ق.). ریاض الصالحین. بیروت: دارالفکر.
39
نهجالبلاغه. (1385). ترجمة محمّد دشتی. قم: مؤسّسة فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع).
40
النّیسابوری، مسلمبن الحجّاج. (بیتا). صحیح مسلم. بیروت: دارالفکر.
41
وفا، جعفر. (بیتا). تولّی و تبرّی در قرآن. بیجا: مرکز تحقیقات فرهنگی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
42
ORIGINAL_ARTICLE
نقد و بررسی آرای مستشرقان دربارة امّی بودن پیامبر اکرم(ص)
امّی بودن پیامبر اکرم(ص) در معنای ناتوانی در خواندن و نوشتن، یکی از مباحثی است که قرآن کریم بر آن تصریح دارد. آیات، روایات و اسناد تاریخی این مطلب را به طور حتم اثبات میکنند که پیامبر اکرم(ص) تا زمان بعثت توانایی خواندن و نوشتن نداشت. این مهم مورد اتّفاق اندیشمندان اسلامی فریقین میباشد. امّا با وجود این، شبهات فراوانی در این باره از سوی برخی از مستشرقان مطرح گردیده که معتقدند پیامبر اکرم(ص) قبل از بعث، خواندن و نوشتن میدانست و کتابهای آسمانی پیشین را خوانده است. برخی دیگر از مستشرقان نیز برای واژة «امّی» مفهوم مخالف ارائه دادهاند و بر این باورند که این واژه دلالت بر نخواندن و ننوشتن پیامبر اکرم(ص) ندارد، بلکه به معنای پیامبر بُتپرستان یا پیامبر غیریهود است. جستار پیش رو، ضمن نقد و بررسی آرای مستشرقان در این باره، مفهوم صحیح أمّی بودن پیامبر اکرم(ص) را مستند به دلایل قرآنی، روایی و تاریخی بیان مینماید و نتیجه اینکه پیامبر اکرم(ص) تا زمان بعثت (به اتّفاق) و یا حتّی پس از آن، تا آخر عمر مبارک خود (بااختلاف) نه خواند و نه نوشت که غایت این امر، مسدود کردن راه شبههافکنی منکران رسالت ایشان بوده، همچنانکه اعجاز قرآن و آورندة آن نیز با این مطلب اثبات میشود.
https://rjqk.atu.ac.ir/article_1861_e34e93b9a1dde32c4bd7437e3e522989.pdf
2016-01-16
157
180
10.22054/rjqk.2016.1861
قرآن
پیامبر اکرم(ص)
امّی
خواندن و نوشتن
مستشرقان
ابراهیم
ابراهیمی
e-ebrahimi@araku.ac.ir
1
دانشیار دانشگاه اراک
AUTHOR
اصغر
طهماسبی بلداجی
a-tahmasebi@phd.araku.ac.ir
2
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه اراک
LEAD_AUTHOR
منابع و مآخذ
1
ابن ابیحاتم، عبدالرّحمن بنمحمّد. (1419ق.). تفسیر القرآن العظیم. بیروت: المکتبة المصریة.
2
ابنالأثیر جزری، مجدالدّین مبارک. (1415ق.).النّهایة فی غریب الحدیث و الأثر. تصحیح محمّد ابوالفضل عاشور. الطبعة الأولی، بیروت: دار إحیاءالتّراث العربی.
3
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ . (بیتا). اسد الغابةفیمعرفةالصحابة. بیروت: دارإحیاء الثّراث العربی.
4
ابنسعد، محمّد. (بیتا). الطّبقات الکبری. بیروت: دار صادر.
5
ابنمنظور المصری، محمّد بن مکرم. (1388). لسان العرب. الطبعة الثانیة. بیروت: دار صلا.
6
ابنندیم، ابوالفرج محمّد بن اسحاق. (1393). الفهرست. القاهرة: مطبعة الإستقامة.
7
احمدی میانجی، علی. (1363). مکاتیب الرّسول. قم: انتشارات یس.
8
بدوی، عبدالرّحمن. (1385). دفاع عن القرآن ضدّ منتقدیة. ترجمة سیّد حسین سیّدی. چاپ دوم. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
9
بلاشر، رژی. (1376). در آستانة قرآن. ترجمة محمود رامیار. چاپ پنجم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
10
جوادی آملی، عبداللّه. (1384). تفسیر تسنیم. تنظیم حسن واعظی محمّدی. ویرایش علی اسلامی. چاپ اوّل. قم: مرکز نشر اسراء.
11
حجّتی، سیّد محمّدباقر. (1384). پژوهشی در تاریخ قرآن کریم. چاپ بیست و یکم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
12
خوئی، ابوالقاسم. (1385). البیان. ترجمة محمّد صادق نجمی و هاشم هاشمزاده هریسی. چاپ دوم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
13
رازی، فخرالدّین محمّد. (1420ق.). مفاتیح الغیب. چاپ سوم. بیروت: دارإحیاء التّراث العربی.
14
راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. (1381). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق صنوان عدنان الداودی. الطبعة الرابعة. قم: ذویالقربی.
15
رامیار، محمود. (1380). تاریخ قرآن. چاپ پنجم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
16
سبحانی، جعفر. (1356). مکتب وحی امّی بودن پیامبر(ص). قم: انتشارات رسالت.
17
سیوطی، جلالالدّین. (1421ق.). الدرّ المنثور. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
18
شاهین، عبدالصّبور. (1385). تاریخ القرآن. ترجمة دکتر سیّد حسین سیّدی. چاپ دوم. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
19
شایب، الخضر. (1422ق.).نبوّة فی الفکر الإستشراقی. الطبعة الاولی. ریاض: مکتبة العبیکان.
20
شوکانی، محمّد بنعلی. (بیتا). فتح القدیر. بیروت: شرکت دار الأرقم.
21
صدوق القمی، ابوجعفر محمّد بنعلی. (1404ق.). عیون اخبار الرضا(ع). تحقیق الشیخ حسین الأعلمی. الطبعة الأولی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
22
طباطبائی، سیّد محمّد حسین. (1389). المیزان فی التّفسیر القرآن. الطبعة الثانیة. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
23
طباطبائی، مصطفی. (1375). نقد و بررسی آرای خاورشناسان. تهران: انتشارات چاپخش.
24
طبرسی، فضل بنحسن. (1382ق.). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تصحیح شیخ ابوالحسن شعرانی. الطبعة الثالثة. تهران: کتابفروشی اسلامیّه.
25
طبری، ابوجعفر محمّد جریر. (1422ق.). جامع البیان عن تأویل آیّ القرآن. قاهره: مرکز البحوث و الدراسات العربیة و الإسلامیّه بدار هجر.
26
طریحی، فخرالدّین. (1375). مجمعالبحرین. تحقیق السیّد احمد الحسینی. الطبعة الثالثة. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
27
طوسی، محمّد بنحسن. (1414ق.). الأمالی. قم: دار الثّقافة.
28
طوسی، ابوجعفر محمّد بنحسن. (بیتا). التّبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی. بیروت: دارإحیاء التّراث العربی.
29
فیروزآبادی، مجدالدّین محمّد. (1419ق.). القاموس المحیط. الطبعة السادسة. بیروت: مؤسّسة الرسالة.
30
قاسمی، جمالالدّین. (بیتا). محاسن التّأویل. بیروت: مؤسّسة تاریخ عربی.
31
قدردان قراملکی، محمّدحسن. (1378). «اسلام و نسخ ادیان». کیهان اندیشه. سال 14. ش83.
32
قمی، ابوالحسن علیّ بنابراهیم. (1412ق.). تفسیر القمی. الطبعة الأولی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
33
کاوند بروجردی، علیرضا. (1385). پیامبر أمّی. چاپ اوّل. ری: انتشارات سمیع.
34
گیب، هامیلتون. (1367). اسلام (بررسی تاریخی). ترجمة منوچهر امیری. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
35
مجلسی، محمّدباقر. (1403ق.). بحار الأنوار. بیروت: مؤسّسة الوفاء.
36
مطّهری، مرتضی. (1387). پیامبر أمّی. تهران: انتشارات صدرا.
37
مغنیه، محمّدجواد. (1424ق.). التفسیر الکاشف. الطبعة الأولی. قم: دارالکتاب الإسلامی.
38
واعظزاده خراسانی، محمّد و دیگران. (1379). المعجم فی فقه لغة القرآن و سرّ بلاغته. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
39
یعقوبی، احمد بنابییعقوب. (بیتا). تاریخ الیعقوبی. قم: مؤسّسه و نشر فرهنگ اهلبیت(ع).
40