دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
8
30
2017
12
21
جریانشناسی و آسیبشناسی تفسیر تطبیقی در سدههای چهارم تا ششم هجری
7
28
FA
محمد کاظم
شاکر
0000-0003-3451-1231
استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
mk_shaker@yahoo.com
انسیه
عسگری
استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران
asgari.nc@gmail.com
10.22054/rjqk.2017.8718
مطالعات تطبیقی از اتفاقات خجستهای است که در دورة معاصر، علوم انسانی را در نقطة عزیمت برای پیشرفت چشمگیر قرار دادهاست. دانشهای دینی و از جمله، تفسیر <em>قرآن</em> نیز میتواند یکی از جلوههای این گونه مطالعات باشد. اندیشة خاص مذهبی مفسران سبب تولید فرآوردههای تفسیری متفاوت شده، به طوری که تأثیر دو مکتب تشیع و تسنّن بر تفسیر برخی آیات، بهویژه آیات کلامی و فقهی، انکارناپذیر است. کاربست رویکرد تطبیقی در تفسیر این دسته از آیات، ضمن آنکه به شفافیت آرای تفسیری فریقین میانجامد، باعث رشد و بالندگی دانش تفسیر و گزینش آرای قویتر از سوی مفسران نیز خواهد شد. پژوهش حاضر درصدد است تا پیدایش رویکرد تطبیقی در تفسیر و نیز سیر تحول آن را با مطالعة اهمّ تفاسیر اجتهادی فریقین در سدههای چهارم، پنجم و ششم به انجام رساند. در این مقاله، برخی از آیاتی که بیش از دیگر آیات، معرکة آرای فقهی یا کلامی شیعه و اهل سنت بودهاند، انتخاب کردهایم و دیدگاه مفسران یک مذهب در برخورد با آرای تفسیری مذهب دیگر ارزیابی نمودهایم. نگارندگان این مقاله درصدد هستند بدین پرسش پاسخ دهند که رویکرد تطبیقی در تفاسیر مورد بررسی چه ویژگیهایی دارد و هر یک از مفسران به آرای مخالف مذهب خود چگونه نگریستهاست و با چه معیارهایی به طرح و نقد این آرا پرداختهاست. نتایج این تحقیق نشان میدهد که همزمان با رشد و توسعة دو دانش کلام و فقه در سدههای میانی، رویکرد تطبیقیِ شیعیـ سنّی به تفاسیر اجتهادی راه یافتهاست و در هر دو مکتب، سیری تکاملی داشتهاست و مفسران بعدی نقاط ضعف مفسران قبلی را جبران کردهاند. نمونههایی که در این تحقیق بررسی شدهاند، حاوی نکاتی است که نقاط قوّت و ضعف در تفسیر تطبیقی را نشان میدهد که این امر میتواند چراغ راهی برای مفسران و نیز نقطة عزیمت خوبی برای دانش تفسیر به شمار آید.
تفسیر تطبیقی,تفسیر مقارن,تفسیر مقایسهای,روشهای تفسیری,رویکردهای تفسیری,تاریخ تفسیر,تفسیر فریقین
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8718.html
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8718_80b45e5be5753c3e72aa16508e378f7b.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
8
30
2017
12
21
هوش معنوی از منظر قرآن و روایات
29
56
FA
فرامرز
سهرابی
استاد روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
sohrabi@atu.ac.ir
10.22054/rjqk.2017.8719
امروزه مطالعات مربوط به معنویت با مفهوم هوش عمیقاً گره خوردهاست و بررسی و تحقیق در این حوزه از مفاهیم چالشبرانگیز محسوب میشود. ساختار هوش معنوی، جنبههای ذهنی معنویت را با کاربرد عینی هوش ترکیب کرده، با استفاده از مفاهیم روانشناسی، زیستشناسی، مذهب و معنویت دو عنصر اساسی "توانایی" و "معنویت" را به صورت درهم تننیده بیان میکند. هدف اساسی پژوهش حاضر، بررسی روانشناختی هوش معنوی و جستجو، شناسایی و تبیین مصادیق مفهوم هوش معنوی در <em>قرآن</em> و روایات است. برای رسیدن به هدف تحقیق، با استفاده از روش اسنادی و تحلیل محتوا، آیات <em>قرآن کریم</em> و روایات متناسب با هوش معنوی مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفت. در بررسی آیات <em>قرآن کریم</em> و روایات از پیامبر اسلام<sup>(ص)</sup>، امامان معصوم<sup>(ع)</sup> و سایر متون اسلامی، مطالب و مفاهیمی را میتوان پیدا کرد که گویای مفهوم هوش معنوی و یا بُعدی از ابعاد آن است. نتایج پژوهش نشان داد که در آیات <em>قرآن</em> و متون اسلامی مفاهیمی همچون «عقل قدسی»، «عقل نوری»، «عقل رحمانی»، «لُب»، «نهیه»، «حجر»، «فراست»، «حجی»، «حکمت»، «فطنت» و «کیاست» را میتوان معادل و مترادف با مفهوم هوش معنوی دانست. تحقیقات آینده با کاربست روشهای متفاوت تحقیق، ابعاد دیگری از مصادیق هوش معنوی را از منظر اسلام روشنتر خواهد کرد.
آموزههای اسلام,روایات,قرآن,هوش,هوش معنوی,عقل,معنویت
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8719.html
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8719_52f23e6cf561c94b65b8f0f894d9c766.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
8
30
2017
12
21
نقدی بر نظریة آفرینش تبعی زن در قرآن
57
80
FA
فرجالله
هدایتنیا
استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، تهران، ایران
10.22054/rjqk.2017.8720
دربارة آفرینش انسان، آدم و حوا و به طور کلی، دربارة آفرینش دو صنف مرد و زن میان مفسران اتفاق نظر وجود ندارد. دیدگاههای آنان دربارة این موضوع به دو نظریة کلی بازمیگردد. بسیاری از مفسران، آفرینش مرد و زن را از مَنِشی متفاوت و برای اهداف متفاوت میدانند و معتقدند که خدای سبحان حوا را از قسمتی از بدن حضرت آدم آفریدهاست. همچنین، معتقدند خدای متعال زن را برای آرامش شوهر خلق کردهاست. نتیجة این نظریه، فرادستی و سروری مرد بر زن و آفرینش تبعی زن در نظام ارزشی اسلام میباشد. گروهی دیگر از آنان، منشأ و هدف آفرینش آدم و حوا را مشترک میدانند و معتقدند که مردان و زنان در آفرینش و به لحاظ شرافت و ارزش یکسان و همسان هستند. مطابق این نظریه، خدای متعال زن و شوهر را برای آفرینش یکدیگر آفریدهاست. با توجه به تأثیر این نظریات در نظام فقهیـ حقوقی و فرهنگیـ اجتماعی، در این جستار تلاش شده ادلة نظریة آفرینش تبعی زن بررسی و ارزیابی شود و نشان داده شود که آدم و حوا و به طور کلی، مرد و زن از منشاء مشترک و برای هدف یکسان آفریده شدهاند و هیچ یک بر دیگری شرافت و سروری ندارد.
آفرینش تبعی,آدم,حوا,مرد,زن
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8720.html
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8720_de0a39ad1fc53ace9230c947a7dc61dd.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
8
30
2017
12
21
عوامل انسجام در سورة زلزال (بر اساس نظریة هالیدی و حسن)
81
102
FA
احمد
پاشا زانوس
دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه بینالمللی قزوین، قزوین، ایران
مریم
نبیپور
دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه بینالمللی قزوین، قزوین، ایران
10.22054/rjqk.2017.8721
یکی از زیرمجموعههای علم زبانشناسی تحلیل گفتمان است. منظور از گفتمان، متن است که در واقع، ترکیبی از جملههای مختلف برای رساندن یک مفهوم یا یک اندیشه میباشد. در تحلیل گفتمان، زبان از جنبههای مختلف بررسی میشود که یکی از آنها بررسی عوامل انسجام است. انسجام، نظریه و الگویی است که به بررسی عواملی میپردازد که اجزای تشکیلدهندة متن را به هم مرتبط میسازد و سبب هماهنگی آن میشود. در واقع، یک گفتمان یا یک متن زمانی شکل میگیرد که روابط منطقی مناسبی در بین اجزای تشکیلدهندة آن برقرار باشد و نظریة انسجام به دنبال کشف این روابط است. نظم و انسجام در <em>قرآن کریم</em> از دیرباز مورد توجه اندیشمندان جهان اسلام بودهاست و علما از گذشته تاکنون به دنبال اثبات وکشف این نظم و پیوستگی آیات <em>قرآن</em>ی و سورههای آن به روشهای گوناگون بودهاند. برخی از شرقشناسان نظم وانسجام در <em>قرآن</em> را انکار کرده، آن را سست شمردهاند، در صورتی که هر سورهای به عنوان متن و همة سورهها با یکدیگر در نهایت انسجام هستند. این انسجام حتی در کوتاهترین سورهها در بالاترین حد ممکن است. برای اثبات این امر، این پژوهش با روش توصیفیـ تحلیلی و بر اساس نظریة هالیدی و حسن به بررسی عوامل انسجامی در سورة کوتاه «زلزال» پرداختهایم و به این نتیجه رسیدیم که انسجام در این سوره در هر سه سطح واژگانی، دستوری و پیوندی دیده میشود که در سطح واژگانی، تکرار و در سطح دستوری، ارجاع بیشترین نقش را دراین انسجام دارند. همچنین، بر اساس مراجع ضمایر و تکرار مشخص شد که این سوره از دو موضوع زمین و حوادث آن در پنج (5) آیة اول و انسان و سرنوشت او در سه آیة آخر صحبت میکند.
زبانشناسی,تحلیل گفتمان,انسجام,قرآن کریم,سورة زلزال
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8721.html
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8721_a7181addc7ec29afbcd0dbce8be00a47.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
8
30
2017
12
21
تحلیل و بررسی دلالت آیة تطهیر بر عصمت اهل بیت(ع) در نگاه مفسران شیعه و اهل سنّت
103
132
FA
کاوس
روحی برندق
0000-0003-3474-0421
دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران، ایران
14rohi@gmail.com
سید سجاد
غلامی
دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران، تهران، ایران
s.s.gholami1986@gmail.com
10.22054/rjqk.2017.8722
در <em>قرآن</em> <em>کریم</em>، آیاتی با بسامد فراوان دربارة امامت، ولایت و فضایل اهل بیت<sup>(ع)</sup> وجود دارد. یکی از این آیات که مفسران در محتوای آن بحث و گفتگو کردهاند، «آیة تطهیر» میباشد که راهگشاترین آیه دربارة منزلت، عصمت و امامت اهل بیت<sup>(ع)</sup> است. این مقاله دیدگاه مفسران شیعه و اهل سنتّ (بیش از 25 تفسیر) را دربارة چگونگی دلالت آیه بر عصمت مورد پژوهش قرار دادهاست و پس از تحلیل، ارزیابی و نقد دیدگاههای مختلف به این نتیجه دست یافتهاست که مفسران شیعه چهار دیدگاه و مفسران اهل سنّت دو دیدگاه را در این زمینه مطرح کردهاند و از میان همة تقریرها، دو دیدگاه از نظر استدلال به عنوان بهترین دیدگاه میان مفسران سلف و متأخر شیعه و اهل سنّت برگزیده شدهاست. اولین دیدگاه، استدلال علامه طباطبائی در تفسیر <em>المیزان </em>به دلیل زاویة خاص نگرش به مفهوم واژگان شاخص آیة تطهیر و چگونگی عملکرد ارادة خدا در اذهاب رجس و طهارت اهل بیت<sup>(ع)</sup> و دیگری نظر سیّد محمدحسین فضلالله در تفسیر <em>مِن وحی القرآن</em> است که به مصداق و عینیّت آیه بیشتر نزدیک شدهاست و به نوعی تفسیر دیدگاه علامه طباطبائی بهشمار میآید.
آیة تطهیر,اهل بیت(ع),عصمت,مفسران,شیعه,اهل سنّت
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8722.html
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8722_53a0344024b24a479c7657607cc74c40.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
8
30
2017
12
21
چگونگی سازماندهی سورههای قرآن از نگاه زرقانی در بوتة نقد
133
150
FA
امیر
جودوی
دانشیار قرآن و حدیث دانشگاه یزد، یزد، ایران
amirjoudavi@yazd.ac.ir
مریم
آسایش
کارشناسی ارشد علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، میبد، ایران
asaieshm@gmail.com
10.22054/rjqk.2017.8723
زرقانی از مؤلفان برجسته در زمینة تألیف کتب علوم و تاریخ قرآنی است و از آنجا که موضوع سازماندهی سورهای <em>قرآن</em> در بین مباحث تاریخ قرآنی اهمیت ویژهای دارد، پژوهش حاضر تلاش نموده که با روش تحلیلیـ انتقادی به ارزیابی، نقد و بررسی نظرات وی در این زمینه بپردازد و به دنبال تشخیص واقعیت باشد. ادعای زرقانی دربارة توقیفی یا اجتهادی بودن سازماندهی سورههای <em>قرآن</em> در کتاب <em>مناهل العرفان فی علوم القرآن</em>، تفکیکی است. وی دربارة چگونگی سازماندهی همة سورههای <em>قرآن</em> ادعای واحدی ندارد و بخشی را توقیفی و بخشی را اجتهادی میداند و در اثبات این ادعا، بر این دلایل تکیه میزند: الف) پذیرش این نظریه از ناحیة بعضی عالمان بزرگ، ب) وجود روایاتی صریح در توقیفی بودن بخشی از سورههای <em>قرآن</em> و سکوت دربارة بخشی دیگر و ج) وجود روایاتی معتبر دربارة اجتهادی بودن بخشی از سورههای <em>قرآن</em>، اما دلایل وی به ترتیب با قوانین ذیل خدشه میپذیرد: 1ـ نفی شخصیتگرایی و لزوم عرضة دلیل بر این ادعا، 2ـ نفی نشدن ماعدا در اثبات یک شیء، 3ـ إذَا جاءَ الإحتمال بطل الإستدلال و 4ـ إِذَا تَعَارَضا تَسَاقَطَا. بر این اساس، اگر هم این ادعا درست
زرقانی,مناهلالعرفان,سازماندهی سُوَر قرآنی,توقیفی بودن سورهها,اجتهادی بودن سورهها
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8723.html
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8723_cf70224f92b28c18baf37ee90f98132c.pdf
دانشگاه علامه طباطبایی با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآن و فرهنگ اسلامی
پژوهشنامه معارف قرآنی
2008-9252
2538-2012
8
30
2017
12
21
مهارتهای ارتباطی در قرآن
151
184
FA
عنایتالله
شریفی
دانشیار معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
10.22054/rjqk.2017.8724
انسان موجودی اجتماعی است که ارتباط و انس با دیگران از ضروریات زندگی او به شمار میرود. <em>قرآن کریم</em> برای برقراری ارتباط با دیگران و نحوة معاشرت با آنها مهارتهای ویژهای ارائه کردهاست که یکی از مهمترین آنها، مهارتهای ارتباطی است. این پژوهش درصدد است تا با روش توصیفی و تحلیلی در این زمینه به سؤالات ذیل پاسخ دهد: 1. مهارتهای ارتباطی رفتاری از منظر <em>قرآن</em> کدامند؟ 2. مهارتهای ارتباطی کلامی <em>قرآن</em> کدامند؟ 3. مهارتهای ارتباطی غیرکلامی کدامند؟ بر اساس آموزههای قرآنی مهمترین مهارتهای رفتاری عبارتند از؛ اعتمادآفرینی، تعاون و همدلی، تواضع و فروتنی، مدارا، عفو و بخشش، احسان، نیکی در برابر بدی، تغافل، تشکر و قدردانی در برابر کار نیک. مهمترین مهارت کلامی نیز سلام و جواب سلام، سخن شایسته، اجتناب از سخن زشت و نجوا، و مهمترین مهارتهای غیرکلامی نیز مهارتهای چهرهای، چشمی، گریستن و خندیدن میباشند.
مهارتهای زندگی,مهارتهای ارتباطی,مهارتهای رفتاری,مهارتهای کلامی,مهارتهای غیرکلامی و قرآن
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8724.html
https://rjqk.atu.ac.ir/article_8724_5e5205b75f321f13284b1997c0ed4869.pdf