نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای رشته تفسیر تطبیقی دانشگاه قم

2 استدا دانشگاه قم و مدیر گروه علوم قران و حدیث دانشکده الهیات دانشگاه قم

چکیده

بطن و تأویل آیات‌قرآن، از دیرباز یکی از مسائل بحث‌برانگیز و مورد‌توجه اندیشمندان بوده که حجم گسترده‌ای از روایاتِ ذیل آیات را به خود اختصاص داده است. تطبیق بخش عمده‌ای از روایات بر امامت، دوستان و دشمنان آن‌ها در تأویلات شیعه، دستاویز برخی مخالفان شده است؛ ذهبی از‌جمله نویسندگان منتقدِ معاصر اهل‌سنت در کتاب «التفسیر و المفسرون»، شیعه را به تأویلات ناصحیح و افراطی آیات بر اهل‌بیت(ع) درراستای تحمیل آرائشان بر قرآن، متهم نموده که آیت‌الله معرفت از شخصیت‌های بارز معاصرِ قرآن‌پژوهی شیعه کتاب «التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب» را درراستای نقد و پاسخ به ذهبی در دفاع از شیعه نگاشته است. این پژوهش در‌راستای انتقادات ذهبی بر تأویلات شیعه، با تبیین مفهوم صحیح بطن و تأویل، و یافتن ضوابط صحیح در تبیین لایه‌های درونی قرآن، به بررسی و نقد اتهامات ذهبی با تأکید بر آرای آیت‌الله معرفت پرداخته است. یافته‌های حاصل از پژوهش این است که تفاوت نگرش ذهبی در تبیین ماهیت بطن و تأویل، منجر به انتقاداتی بر تأویلات شیعه شده و آیت‌الله معرفت در پاسخ به این انتقادات، باتوجه به جاودانگی و جهان‌شمولی قرآن، بطن را همتای تأویل، مفهوم عامی دانسته که با الغای خصوصیات از آیه، قابل‌انطباق بر مصادیق نوظهور است. تطبیق مفهوم عام بر مصادیق مختلف مطابق با معیارهای صحت تأویلی است که مورد‌‌قبول ذهبی نیز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating of Zahabi Criticism on Shi'a Interpretations with Emphasis on the Viewpoint of Ayatollah Ma'rifat

نویسندگان [English]

  • marziyeh ghanbari 1
  • Mohammad Taqi Diari Bidgoli 2

1 Qom University

2 Qom University

چکیده [English]

The Quranic verses’s Intervention and Ventilation has long been a controversial issue for scholarsThat has a large volume of narrations in the following verses. For the Shia, much of the traditions have been applied to the Imamate and their friends and enemiesAnd this has been the pretext for some dissidents. Zahabi is one of the Sunni contemporary writers and critics That in the book, Altafsyrvalmofasserun have accused the Shia of misrepresenting and extolling the verses of the Ahlul-Bayt in order to impose their beliefs on the Qur'an That Ayatollah Ma'rifat of Contemporary Shiite Qur'anic scho in the book, Altafsyrvalmofasserun Fi Thouba al-Qashib has written for criticizing and responding to Zhabi in defense of Shia. This research, based on a descriptive-analytical approach to the criticism of Shi'ite interpretations, has elaborated on the correct concept of the ventricle and its interpretation to answer the allegations based on Ayatollah Ma'rifat's view. The findings of the study show that the differences in Zahabi’s attitude in explaining the nature of ventricle and interpretation lead to criticism of Shia interpretations. Ayatollah Ma’rifat In response to these criticisms, given the immortality and universality of the Qur'an, Vent has regarded the interpretation of the verse as a universal concept that, by removing the characteristics of the verse, is applicable to emerging standards, in accordance with Ted's accuracy criteria, which is also acceptable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ayatollah Ma’rifa
  • Altafsyrvalmofasserun
  • Intervention and Ventilation
  • zahabi
قرآن کریم. (1373ش). ترجمة ناصر مکارم شیرازی. قم: دار القرآن الکریم.
 الأمین، احسان. (1421ق.). التفسیر بالمأثور و تطویره عند الشیعه. بیروت: دار الهادی.
ابن­اثیر، مبارک­بن­محمد. (1367ش). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر. محقق: محمود محمد طناحی؛ طاهر احمد زاوی. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن­بابویه، محمد­بن­على. (1403ق). معانی الأخبار. مصحح: علی­اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
ابن­حنبل، احمد­بن­محمد. (1416ق.). مسند الإماماحمد­بن­حنبل. محقق: عامر غضبان و دیگران. لبنان: مؤسسه الرساله.
ابن­عاشور، محمدبن طاهر. (بی­تا). التحریر و التنویر. بی­جا: بی­نا.
ابن­فارس، احمد. (1404ق.). معجم مقاییس اللغة. محقق: عبد­السّلام محمد هارون. قم: مکتب الأعلام الاسلامی.
ابن­قتیبه، عبدالله­بن ­مسلم. (بی­تا). تأویل مشکل القرآن. بی­جا: بی­نا.
ابن­منظور، محمد­بن­مکرم. (1414ق.). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابو­عاصی، محمد­سالم. (1426ق.). علوم القرآن عند الشاطبی من خلال کتابه الموافقات. القاهره: دار البصائر.
بحرانی، سید ­هاشم. (1416ق.). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
بغدادی، علاءالدین علی­بن­ محمد. (1415ق). لباب التأویل فی معانی التنزیل. بیروت: دار ­الکتب العلمیة.
ترمذى، محمد­بن ­عیسى. (1419ق.). الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی. مصر: دار الحدیث.
ثعالبی، عبد­الرحمن­بن ­محمد. (1418ق.). جواهر الحسان فی تفسیرالقرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی
ثعلبی نیشابوری، ابو­اسحاق احمد­بن ­ابراهیم. (1422ق.). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار ­إحیاء التراث العربی.
جرجانی، میرسید­شریف. (1412ق.). التعریفات. تهران: ناصرخسرو.
حر ­عاملی، محمد­بن­ حسن. (1409ق.). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل­البیت علیهم‌السلام.
حسکانی، عبید­الله­بن­ احمد. (1411ق.). شواهد التنزیل لقواعدالتفضیل. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزرات ارشاد اسلامی.
حسینی استر­آبادی، سید ­شرف­الدین علی. (1409ق.).تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزة علمیة قم.
ذهبی، محمدحسین (بی­تا). التفسیر و المفسرون. بیروت: دار ­إحیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1412ق.). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دار العلم الشامیه.
الزرکشی، محمد­بن ­عبدالله. (1410ق.). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دار­المعرفة.
زمخشری، محمود. (1407ق.). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار­ الکتاب العربی.
سبزواری نجفی، محمد­بن­حبیب­الله. (1406ق.). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سیوطی، جلال­الدین. (1421ق.). الإتقان فی علوم ­القرآن. بیروت: دار­ الکتاب العربی
ــــــــــــــــــ . (1404ق.). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
شاکر، محمد­کاظم. (1376). روشهای تأویل قرآن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــــــــ . (1382). مبانی و روشهای تفسیری. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
صفار، محمد­بن­ حسن. (1404ق.). بصائر الدرجات فی فضائل آل ­محمد صلّی ­الله­علیهم. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
طباطبایی، سید­ محمد­حسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1353). قرآن در اسلام. تهران: دار ­الکتب الإسلامیه.
طبرسى، احمد­بن ­علی. (1403ق.). الاحتجاج علی أهل اللجاج. محقق: محمد­باقر خرسان. مشهد: مرتضی.
طبری، ابوجعفر محمد­بن­ جریر. (1412ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
طریحی، فخر­الدین. (1375ش). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
عروسی حویزی، عبد­علی­بن­ جمعه. (1415ق.). تفسیر نور­الثقلین. قم: اسماعیلیان.
عیاشی، محمد­بن ­مسعود. (1380ق.). کتاب التفسیر. تهران: چاپخانة علمیه.
فرات کوفی، ابوالقاسم فرات­بن­ ابراهیم. (1410ق.). تفسیر فرات الکوفی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
فراهیدی، خلیل­بن ­احمد. (1410ق.). العین. قم: هجرت.
فیومی، احمد­بن ­محمد. (بی­تا). مصباح المنیر. بی­جا: بی­نا.
کلینی، محمد­بن ­یعقوب‌بن اسحاق. (1407ق.). الکافی. مصحح: علی­اکبر غفاری؛ محمد آخوندی. تهران: دار­الکتب الإسلامیه.
مجلسی، محمد­باقربن محمد­تقی. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار­ إحیاء التراث العربی.
مسلم­بن­ حجاج. (1412ق.). صحیح مسلم. مصحح: محمد­فؤاد عبدالباقی. مصر: دار الحدیث.
معرفت، محمد­هادی. (1427ق.). التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء. تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الأسلامیه، المعاونیة الثقافیة مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
ـــــــــــــــــ . (1418ق.). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیه.
ـــــــــــــــــ . (1415ق.). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
ـــــــــــــــــ . (1379).صیانةالقرآن من التحریف. تهران: وزارت امور خارجه.
ـــــــــــــــــ . (1381). علوم قرآنی. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مؤدب، سید­رضا. (1378). نزول قرآن و رؤیای هفت حرف. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
نجاشی، احمد­بن ­علی. (1365ش). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه.
نسائی، احمد­بن­ علی. (1411ق.). السنن الکبری. محقق: حسن سید کسروی. لبنان: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد­علی بیضون.
نیشابوری، نظام­الدین حسن­بن ­محمد. (1416ق.). تفسیر غرائب القرآن و رغائبالفرقان. بیروت: دارالکتب العلمیة.
قرآن کریم. (1373ش). ترجمة ناصر مکارم شیرازی. قم: دار القرآن الکریم.
 الأمین، احسان. (1421ق.). التفسیر بالمأثور و تطویره عند الشیعه. بیروت: دار الهادی.
ابن­اثیر، مبارک­بن­محمد. (1367ش). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر. محقق: محمود محمد طناحی؛ طاهر احمد زاوی. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن­بابویه، محمد­بن­على. (1403ق). معانی الأخبار. مصحح: علی­اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
ابن­حنبل، احمد­بن­محمد. (1416ق.). مسند الإماماحمد­بن­حنبل. محقق: عامر غضبان و دیگران. لبنان: مؤسسه الرساله.
ابن­عاشور، محمدبن طاهر. (بی­تا). التحریر و التنویر. بی­جا: بی­نا.
ابن­فارس، احمد. (1404ق.). معجم مقاییس اللغة. محقق: عبد­السّلام محمد هارون. قم: مکتب الأعلام الاسلامی.
ابن­قتیبه، عبدالله­بن ­مسلم. (بی­تا). تأویل مشکل القرآن. بی­جا: بی­نا.
ابن­منظور، محمد­بن­مکرم. (1414ق.). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابو­عاصی، محمد­سالم. (1426ق.). علوم القرآن عند الشاطبی من خلال کتابه الموافقات. القاهره: دار البصائر.
بحرانی، سید ­هاشم. (1416ق.). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
بغدادی، علاءالدین علی­بن­ محمد. (1415ق). لباب التأویل فی معانی التنزیل. بیروت: دار ­الکتب العلمیة.
ترمذى، محمد­بن ­عیسى. (1419ق.). الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی. مصر: دار الحدیث.
ثعالبی، عبد­الرحمن­بن ­محمد. (1418ق.). جواهر الحسان فی تفسیرالقرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی
ثعلبی نیشابوری، ابو­اسحاق احمد­بن ­ابراهیم. (1422ق.). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار ­إحیاء التراث العربی.
جرجانی، میرسید­شریف. (1412ق.). التعریفات. تهران: ناصرخسرو.
حر ­عاملی، محمد­بن­ حسن. (1409ق.). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل­البیت علیهم‌السلام.
حسکانی، عبید­الله­بن­ احمد. (1411ق.). شواهد التنزیل لقواعدالتفضیل. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزرات ارشاد اسلامی.
حسینی استر­آبادی، سید ­شرف­الدین علی. (1409ق.).تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزة علمیة قم.
ذهبی، محمدحسین (بی­تا). التفسیر و المفسرون. بیروت: دار ­إحیاء التراث العربی.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1412ق.). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: دار العلم الشامیه.
 
الزرکشی، محمد­بن ­عبدالله. (1410ق.). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دار­المعرفة.
زمخشری، محمود. (1407ق.). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: دار­ الکتاب العربی.
سبزواری نجفی، محمد­بن­حبیب­الله. (1406ق.). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سیوطی، جلال­الدین. (1421ق.). الإتقان فی علوم ­القرآن. بیروت: دار­ الکتاب العربی
ــــــــــــــــــ . (1404ق.). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
شاکر، محمد­کاظم. (1376). روشهای تأویل قرآن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــــــــ . (1382). مبانی و روشهای تفسیری. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
صفار، محمد­بن­ حسن. (1404ق.). بصائر الدرجات فی فضائل آل ­محمد صلّی ­الله­علیهم. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی.
طباطبایی، سید­ محمد­حسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1353). قرآن در اسلام. تهران: دار ­الکتب الإسلامیه.
طبرسى، احمد­بن ­علی. (1403ق.). الاحتجاج علی أهل اللجاج. محقق: محمد­باقر خرسان. مشهد: مرتضی.
طبری، ابوجعفر محمد­بن­ جریر. (1412ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفة.
طریحی، فخر­الدین. (1375ش). مجمع البحرین. تهران: کتابفروشی مرتضوی.
عروسی حویزی، عبد­علی­بن­ جمعه. (1415ق.). تفسیر نور­الثقلین. قم: اسماعیلیان.
عیاشی، محمد­بن ­مسعود. (1380ق.). کتاب التفسیر. تهران: چاپخانة علمیه.
فرات کوفی، ابوالقاسم فرات­بن­ ابراهیم. (1410ق.). تفسیر فرات الکوفی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
فراهیدی، خلیل­بن ­احمد. (1410ق.). العین. قم: هجرت.
فیومی، احمد­بن ­محمد. (بی­تا). مصباح المنیر. بی­جا: بی­نا.
کلینی، محمد­بن ­یعقوب‌بن اسحاق. (1407ق.). الکافی. مصحح: علی­اکبر غفاری؛ محمد آخوندی. تهران: دار­الکتب الإسلامیه.
مجلسی، محمد­باقربن محمد­تقی. (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: دار­ إحیاء التراث العربی.
مسلم­بن­ حجاج. (1412ق.). صحیح مسلم. مصحح: محمد­فؤاد عبدالباقی. مصر: دار الحدیث.
معرفت، محمد­هادی. (1427ق.). التأویل فی مختلف المذاهب و الآراء. تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الأسلامیه، المعاونیة الثقافیة مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة.
ـــــــــــــــــ . (1418ق.). التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیه.
ـــــــــــــــــ . (1415ق.). التمهید فی علوم القرآن. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
ـــــــــــــــــ . (1379).صیانةالقرآن من التحریف. تهران: وزارت امور خارجه.
ـــــــــــــــــ . (1381). علوم قرآنی. قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مؤدب، سید­رضا. (1378). نزول قرآن و رؤیای هفت حرف. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
نجاشی، احمد­بن ­علی. (1365ش). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه.
نسائی، احمد­بن­ علی. (1411ق.). السنن الکبری. محقق: حسن سید کسروی. لبنان: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد­علی بیضون.
نیشابوری، نظام­الدین حسن­بن ­محمد. (1416ق.). تفسیر غرائب القرآن و رغائبالفرقان. بیروت: دارالکتب العلمیة.