نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه علوم سیاسی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

مبحث مشارکت سیاسی یکی از مهم‍ترین و ظریف‍ترین چالش‍های سیاسی و معرکه آرا هم در ساحت نظر و هم در صحنه عمل در جامعه ایرانی و در دورۀ معاصر به ویژه در نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب می‍شود. بر این اساس در پاسخ به پرسش از صورت‍های مشارکت سیاسی در نظام سیاسی مشروع دینی در رهیافت قرآن، فرضیه بر پایۀ چارچوب نظری اشکال و انواع مشارکت سیاسی در علوم سیاسی و روش تفسیر موضوعی قرآن در پی آن است که: انواع مشارکت معطوف به کنش سیاسی حمایت‍گرانه، پرسش‍گرانه، منتقدانه و معترضانه،  انتخاب‍گرانه، تصمیم‍سازانه، تشکل‍گرایانه و مشارکت سیاسی منفی/ معارضه‍جویانه ذیل نظام سیاسی مشروع از اقسام مثبت و منفی مشارکت سیاسی ذیل نظام سیاسی مشروع است. هر کدام از این اشکال نیز مبتنی بر دلایل و شواهدی در قرآن است که نوع منفی آن از دیدگاه قرآن مردود است. لزوم و وجوب مشارکت حمایت‍گرانه از نظام سیاسی مشروع بر پایه آیاتی مانند نفر، جهاد، هجرت و...؛ الزامی بودن عمل به نتیجه قاطعی که از مشورت حاصل می‍شود توسط حاکم شرعی و به ویژه غیر ‍معصوم در امور غیر وحیانی؛ لزوم نقادی، سعه صدر و نقد پذیری؛ و مطلوبیت تسابق و مسابقه دادن در اداره بهتر و قوی‍تر جامعه از یافته‍های پژوهش است. پژوهش در تدارک تحقیق به نظریه‍ای تمایل دارد که آن را نظریه مشارکت سیاسی حداکثری مشروط یا واکارگذارانه نام می‍نهد که مردم را صاحب حق سیاسی می‍داند اما فقها را نیز به طور عام و بالقوه منصوب می‍شمارد ولی خروج از قوه به فعل قدرت سیاسی آنان بر اساس پذیرش و انتخاب مردم است و مشارکت سیاسی یک پایه شرعیت نظام سیاسی است. این نظریه می‍تواند برترین ترجمان از مردم سالاری دینی هم باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Formulation of Political Participation in the Legitimate Political System; Quranic Approach

نویسنده [English]

  • ali aqajani

Assistant Professor of the Department of Political Science of the Research Institute and University

چکیده [English]

Introduction
The topic of political participation is considered one of the most important and delicate political challenges and debates both in the field of opinion and in the field of action in Iranian society and in the contemporary period, especially in the system of the Islamic Republic of Iran. Therefore, in response to the question of the forms of political participation in the religious legitimate political system in the approach of the Qur'an, the hypothesis based on the theoretical framework of the forms and types of political participation in political science and the method of thematic interpretation of the Qur'an follows that: types of participation aimed at political action, supportive, questioning, critical and protesting, selective, decision-making, organizational and negative/controversial political participation under the legitimate political system is one of the positive and negative types of political participation under the legitimate political system. Each of these forms is also based on the reasons and evidences in the Qur'an, the negative type of which is rejected from the Qur'an's point of view. The necessity of supporting the legitimate political system based on verses such as Nafar, Jihad, Hijra, etc.; the necessity of acting on the decisive result obtained from the consultation by the Sharia ruler and especially the non-infallible one in non-revealed matters; the need for criticism, leadership, and creditability; and the desirability of competition in better and stronger administration of the society is one of the findings of the research. In the preparation of the research, the research tends to a theory that it calls the theory of maximum conditional political participation, which considers the people as the owners of political rights, but considers the jurists to be generally and potentially appointed, but leaving the power is the act of political power. They are based on the acceptance and choice of the people, and political participation is a basis of the legitimacy of the political system. This theory can be the best interpretation of religious democracy.
Investigating political participation in religious texts, especially in the Holy Quran, requires attention to several points. The first point is to pay attention to this subtle issue that it is not possible to take the concepts of today such as political participation which is discussed in the contemporary environment completely from the concepts and terms of yesterday and try to impose all its conditions and rulings on today to show or impose today's conditions and rulings on the concepts contained in the Qur'an. On the one hand, the research has analyzed the supportive, critical-reformative, competitive-selective models in the Quranic attitude and has shown the different dimensions of political participation under the legitimate political system in the Quran based on thematic interpretation sources. On the other hand, the research, based on the method of interpretation of the subject, which is a collection based on theory and comprehensive ijtihad in a specific subject and problem, has an opinion on a theory that it calls the theory of maximum conditional political participation or political participation and implementation. This theory considers the people to be the owners of political rights, but unlike the selection theory, it also considers jurists to be generally and potentially appointed, but their removal from power is based on the act of their political power based on acceptance, influence, and choice, and in a word, the political participation of the people. and since the people are the electors of the ruling jurist, they have the possibility of being present and playing a role in all kinds of political participation. From the perspective of research, this theory can be the best interpretation of religious democracy. But if we do not accept this opinion, their verses and texts and their conceptual network indicate that the path of maximum political participation under the leadership of the jurist is open. Based on this, the levels of political participation according to the political system can be divided into two sub-categories: legitimate political system and illegitimate political system, which have two types, positive and negative. Participation is aimed at supportive, questioning, critical, and protesting political action, participation is aimed at selective political action, participation is aimed at decision-making political action, and participation is aimed at organizational political action and negative/controversial political participation under the legitimate political system. It is one of the positive and negative types of political participation under the legitimate political system. Each of these is based on reasons and evidences in the Qur'an, the negative type of which is rejected from the Qur'an's point of view.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • legitimate political system
  • supportive/decision-making/selective political participation
  • political-thematic interpretation of the Qur'an
  • political speech
  • religious democracy
قرآن کریم.
نهج‍البلاغه.
 اسلام مجدی نسب، محمّد. (1394). مشارکت سیاسی چگونگی و چرایی. تهران: جامعه شناسان.
  امام خمینی. (1369). صحیفۀ نور. جلد 20. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
  ایزدهی، سیدسجاد. (1396). مشارکت سیاسی در فقه سیاسی شیعه. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
 ایرنبرگر، هارالد. (۱۳۷۵). نصیحت از دیدگاه اسلام. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی. مرکز چاپ و نشر.
آب نیکی، حسن. (1390). «جهانی شدن وچالش مشاکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران». دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش سیاست نظری. دوره جدید. شماره دهم. پایین و زمستان. 109-131 ؟
آذری قمی، احمد. (1371). ولایت فقیه از دیدگاه قرآن. قم: مؤسسۀ مطبوعاتی دارالعلم.
آصفی، محمد مهدی. (1385). مبانی نظری حکومت اسلامی. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامى.
آقاجانی، علی. (1396). «تأملی در صورت‎بندی دلالت‎های سیاسی آیه«اولوالامر» با تأکید بر تفاسیر معاصر شیعه. فصلنامه علمی- پژوهشی حکومت اسلامی. 22(2)، 83-104.؟
آمدی، عبدالواحد بن محمد. (۱۴۲۹ق). غررالحکم و درر الکلم. تحقیق: سید مهدی الرجائی. قم: مؤسسة دار الکتاب الاسلامی.
بلاغی نجفی، محمد جواد. (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن. قم:  بنیاد بعثت.
پای، لوسین. (1370). «فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی».ترجمه مجید محمدی. نامه فرهنگ. شماره 5 و6. سال دوم. نامه فرهنگ پاییز و زمستان. 37 – 47.
جلیلی، سید هدایت. (1372). روش‏شناسی تفاسیر موضوعی قرآن. تهران: انتشارات کویر.
جوادی آملی، عبدالله. (1388). تفسیر تسنیم. تحقیق عبدالکریم عابدینی. ج16. چاپ اول. قم: اسراء.
___________. (1395). ولایت فقیه. ولایت فقاهت و عدالت. قم: اسراء.
حجازی،  محمد محمود. (1413ق). التفسیر الواضح. چاپ دهم.  بیروت: دار الجیل الجدید.
حرانی، ابن شعبه. (1363). تحف العقول. تصحیح الغفاری. قم: النشرالاسلامی لجامعه المدرسین.
حسینی شیرازی، سید محمد. (1424ق). تقریب القرآن الی الاذهان. بیروت: دارالعلوم.
حسینی همدانی، سید محمد حسین. (1404ق). انوار درخشان. تهران: کتابفروشی لطفی.
حسینى حائرى، سید کاظم. (1399ق). أساس الحکومة الإسلامیه. بیروت – لبنان: مطبعة النیل.
حسینی شیرازی،سید محمد. (1371). الدوله الاسلامیه. قم: انصار حسین (ع).
خرمشاد، محمدباقر و پرویز امینی. (۱۳۹۷).  «مسئله مشروعیت در نظریه مردم سالاری دینی آیت الله خامنه ای». دولت پژوهی. سال چهارم. پاییز شمارۀ ۱۵. 107 – 135.
خلوصی، محمدحسین. (1395). شاخص مشارکت سیاسی در الگوی پیشرفت اسلامی. قم: موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
خوش نظر، محمد. (1379). «فرهنگ نصیحت(3) - کیفیت عمل به «النصیحة لائمة المسلمین‏» در عصر غیبت». فرهنگ کوثر. شماره 44. 20-29.
راش، مایکل . (1383). جامعه و سیاست. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: سمت.
رحمانی، ناصرعلی. (1394). راهکارهای فقه سیاسی شیعه برای گسترش مشارکت سیاسی. قم: نشر المصطفی.
زحیلى، وهبة بن مصطفى . (1418ق). التفسیر المنیر فى العقیدة و الشریعة و المنهج‏. ج دوم. بیروت دمشق: دار الفکر المعاصر.
سبحانی، جعفر . (1427ق). مفاهیم القرآن. چاپ اول. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
سبزواری نجفی، محمد. (1419ق). ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن. بیروت: دارالتعارف.
سروش محلاتی. محمد. (1375).« نصیحت ائمه مسلمین (1)». مجله حکومت اسلامی. شماره 1. ؟ 135 – 189.
سیدباقری، سیدکاظم. (١٣٩٧). «حق مشارکت شهروندان و آزادی سیاسی با تأکید بر قرآن‌کریم». پژوهش‍های سیاست اسلامی. سال ششم. شمارۀ چهاردهم. پاییز و زمستان. صفحه 41-65.
شمس‍الدین، محمدمهدی. (‎۱۴۱۴ ق). فی الاجتماع السیاسی الاسلامی؛ المجتمع السیاسی الاسلامی محاوله تاصیل فقهی و تاریخ. قم: دارالثقافه.
شیرخانی، علی. (1397). «نصیحت در فقه سیاسی شیعه». فصلنامه علمی پژوهشی علوم سیاسی. دوره 21. شماره 83 زمستان . صفحه 83-106.
صادقى تهرانى، محمد. (1365). الفرقان فی تفسیر القرآن با القرآن. قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.
صالحی نجف آبادی، نعمت الله. (1380). ولایت فقیه حکومت صالحان. قم: امید فردا.
صدر. سید محمد باقر. (1399ق). المدرسه القرآنیه . نجف: بی نا.
طالقانی، سید محمود. (1362). پرتوی از قرآن. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن. (1414ق). الأمالی. در یک جلد. ج اول. قم: دارالثقافه.
طیب، سید عبدالحسین. (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات اسلام.
عبدالستار، فتح الله. (1418ق). المدخل فی التفسیر الموضوعی. چاپ سوم. قاهره: دارالتوزیع. نشر الاسلامیه.
علیخانى، على‏اکبر. (1377). مشارکت سیاسی. تهران: سفیر.
فضل‍الله، سید محمد حسین. (1419ق). من وحی القرآن. بیروت: دارالملاک.
فیرحی، داود .(1377). «مفهوم مشارکت سیاسی». فصلنامه علوم سیاسی. سال اول. شماره اول تابستان.؟؟ 36 – 70.
قرشى،  سید على اکبر.  (1371). قاموس قرآن. ‏ چاپ ششم‏. تهران: دار الکتب الإسلامیه. 
کاشف‌الغطاء،  عباس. (۱۳۸۴=۲۰۰۵). الدین النصیحه. نجف:؟دارالعلوم.
کرمی حویزی، محمد. (1402ق). التفسیر لکتاب الله المنیر. قم: علمیه.
کلینى، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی. چ اول. قم: دار الحدیث للطباعة و النشر.
 مجلسی، محمدباقر. (بی‍تا). بحار الأنوار. بیروت: دارالاحیاء التراث.
مدرسی، سید محمد تقی. (1419ق). من هدی القرآن. تهران: دار محبی الحسین.
مرویان، محمود. (1387). «روش‍شناسی تفسیر موضوعی از منظر آیت‍الله معرفت». در معرفت قرآنی: یادنگار آیت‍الله محمدهادی معرفت (رحمه‍الله علیه). زیر نظرگروه قرآن پژوهی پژوهشگاه به کوشش: نصیری. علی؛ چاپ اول. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
م‍ص‍ب‍اح‌ ی‍زدی،‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی. (۱۳۷۹)‌. نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه. م‍ح‍م‍دم‍ه‍دی‌ ن‍ادری‌‌ ق‍م‍ی‌. ق‍م‌: م‍وس‍س‍ه‌ آم‍وزش‍ی‌ و پ‍ژوه‍ش‍ی‌ ام‍ام‌ خ‍م‍ی‍ن‍ی‌(ره).
مصطفوی، حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصفّا، نسرین. (1375). مشارکت سیاسی زنان در ایران. تهران: وزارت امور خارجه.
مطهری، مرتضی. (۱۳۶۸). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى. تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر. (1386). ‌پیام قرآن. چاپ  نهم. تهران: دار الکتب الاسلامیه‌.
 منتظری، حسین علی. (۱۴۰۸ق). دراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه. قم‌: المرکز العالمی للداراسات الاسلامیه و دارالفکر.
موسوی خلخالی، محمد مهدی. (1380). حاکمیت در اسلام. قم:. دفتر انتشارات اسلامى.
نائینی، محمدحسین. (۱۳۵۸).تنبیه الامه و تنزیه المله. یا حکومت از نظر اسلام. به ضمیمه مقدمه و پا صفحه و توضیحات. به قلم محمود طالقانی: تهران: بی‌نا.
نجفی،  محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. چ هفتم. بیروت – لبنان: دار إحیاء التراث العربی.