نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

2 تربیت مدرس

چکیده

تعبیر «اساطیر الاولین» در نه آیۀ قرآن آمده است. اختلاف دیدگاه‌های مفسران ذیل این آیات تا حدودی ریشه در اختلاف در فهم واژۀ «اساطیر» دارد. هدف این مطالعه بررسی اختلاف دیدگاه‌ها در فهم معنای این واژه و ریشه‌یابی آن از طریق مولفه‌های معنایی است. برای این کار معنای ارائه شده در منابع تفسیری، لغت‌نامه‌ها و منابع لغت قرآنی تفکیک و به ترتیب تاریخی مقایسه شده‌اند تا تاثیر متقابل آن‌ها شناسایی شود. این مطالعه برای معنای ریشه‌ای واژۀ «سطر»، «پیوسته و پیاپی قرار دادن یا بریدن، قطع کردن و هم اندازه کردن یا خط راست کشیدن» را که سازگار با چند واژۀ مرتبط با آن هست، پیش‌نهاد می‌نماید و به این یافته رسیده است که منابع کهن لغت در ارائۀ معنای این واژه متاثر از نگاه تفسیری به کاربرد آن در قرآن بوده‌اند و به جای ارائۀ معنا بر اساس کاربرد در زبان عربی یا زبانی که این واژه از آن به عربی منتقل شده است، مصادیق کاربرد قرآنی آن را، در محدودۀ دیدگاه خویش در تفسیر این آیات، به جای معنای واژه ارائه کرده‌اند. منابع لغت معاصر نیز متاثر از بحث‌ها و اختلاف نظرهای تفسیر ادبی معاصر قرآن پیرامون این واژه و مباحث مرتبط با آن، از ارائۀ صریح و روشن معنای آن خودداری کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Mutual influence between dictionaries and commentaries in understanding "Asāṭīr"

نویسندگان [English]

  • Ahmad Amin Yousefi 1
  • ali hajikhani 2

1 Department of Quranic and Hadith Sciences, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran.

2 Tarbiat Modares University

چکیده [English]

The composition of "Asāṭīr al-Awwalīn" is found in nine verses of Qur'an. Disagreement between commentators under these verses is more and less rooted in understanding of "Asāṭīr" word. The purpose of this study is to investigate the disagreement in views in understanding the meaning of this word and etymology of it through its semantic components.
Study background in the meaning and origin of this word goes back to the 3rd century (AH.) and the interpretation of Juvaiber. Among the researches related to the Quran, Arthur Jeffery, Rosenthal and other researchers have also addressed it.
For this purpose, the meaning presented in the commentary sources, vocabularies and Qur`anic vocabularies have been separated and chronologically compared in order to identify their interaction and mutual influence.
This study has found that the old vocabulary sources have been influenced by the commentary view and Quranic usage in presenting the meaning of this word instead of presenting the meaning based on the use in the Arabic language or the language from which this word was transferred to Arabic, they represented in range of their commentary view in these verses it's Quranic examples. Also, contemporary vocabulary affected by discussions and disagreements in contemporary literature commentary about this word and its related discussions, avoid from presenting explicit and clear meaning of it.
Finally, this study suggests "continuous and successively placing or cutting, cleave and making same size or drawing straight line" for root meaning of "Satr" which is compatible with several words related to it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Asāṭīr"
  • Qur`anic interpretation
  • Qur`anic vocabularies
ابن ترکمانی، علی بن عثمان. (2002 م). بهجة الأریب فی بیان ما فی کتاب الله العزیز من الغریب، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن درید، محمد بن حسن. (بی‌تا). جمهرة اللغة، بیروت: دارالعلم للملایین.
ابن السکیت، أبو یوسف. (١٤٢٣ ق). إصلاح المنطق، بی‌جا: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‌ عاشور، محمد طاهر. (1420 ق). تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: موسسة التاریخ العربی.
ابن ‏عطیه، عبدالحق بن غالب. (1422 ق‏). المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت‏: دارالکتب العلمیة.
ابن فارس، احمد بن فارس. (1404 ق). معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب اعلام الاسلامی.
ابن‏قتیبه، عبدالله بن مسلم. (1411 ق‏‏)‏، تفسیر غریب القرآن، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
ابن‏ کثیر، اسماعیل بن عمر. (1419 ق). تفسیر القرآن العظیم، بیروت‏: دار الکتب العلمیة‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم (بی‌تا). لسان العرب، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن هشام، عبدالملک (١٣٧5 ق). السیرة النبویة لابن هشام، الطبعة الثانیة، بی‌جا: مصطفى البابی الحلبی.
ابو عبیده، معمر بن مثنى‏ (1381 ق‏‏). مجاز القرآن‏، قاهره‏: مکتبة الخانجی.
أحمد رضا. (١٣٧٧ - ١٣٨٠ ق). معجم متن اللغة، بیروت: دار مکتبة الحیاة.
ازهری، محمد بن احمد (1421 ق). تهذیب اللغة، عمر سلامی وعبدالکریم حامد، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
أیشو خوشابا، شلیمون و عمانوئیل بیتو یوخنا. (2000 م). زهریرا قاموس عربی سریانی، دهوک: بی‌نا.
جمحى، محمد بن سلام. (1400 ق‏). طبقات فحول الشعراء، جده: دار المدنی.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (بی‌تا). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دارالعلم للملایین.
درویش، محى‏الدین. (1415 ق). اعراب القرآن الکریم و بیانه، چاپ: 4، حمص: الارشاد.
دهخدا، علی اکبر. (1372 ش). لغت‌نامه، تهران: موسسه لغت‌نامه.
روحی برندق، کاووس و احمد امین یوسفی. (1401 ش). «معنای مصداقی ترکیب «اساطیر الاولین» در آیات قرآن؛ تحلیل انتقادی دیدگاه مفسران و نگاهی نو به مسئله» مطالعات سبک‌شناختی قرآن کریم، سال 6، شماره 2، 84-107.
زبیدی، محمد مرتضی. (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفکر.
زجاج، إبراهیم بن السری. (١٤٠٨ ق). معانی القرآن وإعرابه، بیروت: عالم الکتب.
زمخشرى، محمود بن عمر. (1979 م). أساس البلاغة، بیروت: بی‌نا.
زمخشرى، محمود بن عمر. (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، چاپ 3، بیروت: دارالکتاب العربی.
زمخشرى، محمود بن عمر. (1342 ش). مقدمة الأدب، تهران: دانشگاه تهران.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت‏: دار الشامیة. ‏
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر (1421 ق). الإتقان فی علوم القرآن، چاپ 2، بیروت: دارالکتاب العربی.
صاحب بن عباد. (1994 م). المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتب.
طباطبایی، محمد حسین. (1393 ق). المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: موسسه الأعلمی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1406 ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة للطباعة والنشر.
طبری، محمد بن جریر. (1412 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
طیب‌حسینی، سید محمود. (1389 ش). «معنیشناسی اساطیر در قرآن کریم؛ نقدی بر ادله محمد احمد خلف الله مبنی بر وجود قصههای اسطورهای در قرآن»، علوم قرآن و حدیث، سال 42، شماره 2، 153-174.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1420 ق). مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، چاپ 3، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409 ق). کتاب العین، چاپ 2، قم: هجرت.
فضل الله، محمد حسین. (1419 ق). من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.
قاضی عیاض، عیاض بن موسى. (بی‌تا). مشارق الأنوار على صحاح الآثار، بی‌جا: المکتبة العتیقة ودار التراث.
قرشی بنابی، سید علی اکبر. (1354 ش). قاموس قرآن، تهران: اسلامیه.
محمد حسن حسن جبل. (٢٠١٠ م). المعجم الاشتقاقی المؤصل لألفاظ القرآن الکریم، قاهرة: مکتبة الآداب.
مسعود، میخاییل. (1994 م). الاساطیر و المعتقدات العربیة قبل الاسلام، بیروت: دارالعلم للملایین.
مجمع اللغة العربیة. (١٣٩٢ ق). المعجم الوسیط، قاهرة: مجمع اللغة العربیة.
مقاتل بن سلیمان. (1423 ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نحاس، احمد بن محمد. (1421 ق). اعراب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.
واحدی، علی بن أحمد. (١٤٣٠ ق). التفسیر البسیط، عربستان: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة.
یمنی، عبدالباقی بن عبدالمجید. (1425 ق). الترجمان عن غریب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیة.