قرآن و معارف قرآنی
محمد عرب صالحی؛ فریده پیشوایی
چکیده
توحید اجتماعی که اصطلاحی نوپدید و ازجمله مباحث کلام اجتماعی است، براساس تحقیقات قرآنی انجام شده و با الهام از جمله کلیدی لااله الاالله و بسیاری از آیات توحیدی، دارای دو مؤلفه اصلی نفی عبودیت غیر خدا و اثبات وحدانیت و ربویبت الهی است که مطابق آیات قرآن هر کدام دارای مؤلفه‌های فرعی هم هستند. نظر به اینکه در آثار موجود از انظار نوع متفکران ...
بیشتر
توحید اجتماعی که اصطلاحی نوپدید و ازجمله مباحث کلام اجتماعی است، براساس تحقیقات قرآنی انجام شده و با الهام از جمله کلیدی لااله الاالله و بسیاری از آیات توحیدی، دارای دو مؤلفه اصلی نفی عبودیت غیر خدا و اثبات وحدانیت و ربویبت الهی است که مطابق آیات قرآن هر کدام دارای مؤلفه‌های فرعی هم هستند. نظر به اینکه در آثار موجود از انظار نوع متفکران مسلمان، ابعاد و هویت اجتماعی توحید به روشنی تبیین نشده است، این تحقیق به دنبال پاسخ به این سوال است که از منظر مفسران و روایات، مؤلفه‌های توحید اجتماعی چگونه تحلیل می‌شود و با توجه به اینکه عبودیت، معنای پایه‌ای توحید اجتماعی است، مراد از عبادت در فرهنگ قرآنی چیست؟ این تحقیق که با اتکاء بر ظواهر آیات دال بر مباحث توحیدی و با رویکرد تحلیلی سامان یافته، نشان می‌دهد برخی از مفسران به دوسویه بودن حقیقت توحید در قرآن توجه داشته و با تمسک به روایات تفسیری، «عبادت» را به «اطاعت» معنا کرده‌اند. شاهد بر صدق این برداشت قول برخی از لغویان در معنای واژه عبادت است. خوانش اجتماعی از توحید، عبادت را از انحصار در معنای متبادر فقهی و مناسکی آن خارج ساخته و با معادل‌‌گرفتن آن با مفهوم اطاعت و توسعه معنایی عبادت و معبود نفی هرگونه اطاعت استقلالی و کورکورانه، سلطه نظامی، سیاسی، قانونی، فرهنگی و اقتصادی را نتیجه می‌دهد.
محمد عرب صالحی؛ فریده پیشوایی
چکیده
هدف این مقاله تحلیل و نقد هستی‌شناسی عقل در آراء«تفکیکیان متاخر» یعنی پیروان کنونی این جریان فکری و تبیین کاستی‌های کاربست آن در فهم قرآن است و این موضوع را در آراء قرآنی مرحومان ملکی‌میانجی،تهرانی،حکیمی وآیت‌الله سیدان بررسی کرده است. نتایج این مطالعه که به شیوه توصیفی-تحلیلی مبتنی بر اطلاعات کتابخانه‌ای است، نشان می‌دهد ...
بیشتر
هدف این مقاله تحلیل و نقد هستی‌شناسی عقل در آراء«تفکیکیان متاخر» یعنی پیروان کنونی این جریان فکری و تبیین کاستی‌های کاربست آن در فهم قرآن است و این موضوع را در آراء قرآنی مرحومان ملکی‌میانجی،تهرانی،حکیمی وآیت‌الله سیدان بررسی کرده است. نتایج این مطالعه که به شیوه توصیفی-تحلیلی مبتنی بر اطلاعات کتابخانه‌ای است، نشان می‌دهد تفکیکیان متاخر، ضمن مخالفت سرسختانه با عقلِ فلسفی به معنای خاص آن، عقلِ مورد پذیرش خود را با عناوین متمایزی همچون عقل فطری(عقل انواری)، خودبنیاد دینی و ضروری معرفی می‌کنند تا تفاوت آن را با عقل فلسفی نشان دهند، اما در واقع امر، عقل مطلوب ایشان، همان عقل تحلیل‌گر یا عقل مدرک بدیهیات است و در قالب قضایای منطقی، ارجاع عمومات و مطلقات به مخصصات و مقیدات و فهم قرآن با قرائن متصله و منفصله ظهور یافته است. نیز این فرضیه ثابت می‌شود که گرچه تفکیکیان متاخر نسبت به پیشینیان خود تا حدودی به عقل بهاء داده‌اند، اما این کارکرد باز هم حداقلی است و تنها در محدوده اثبات اصل برخی عقاید، درک حرمت، وجوب، حسن و قبح برخی امورکارآیی دارد. حاصل اینکه این جریان فکری، مبتنی بر تفکیک ازپیش‌ساخته خود در بین منابع تفسیر، دست عقل فلسفی را از دایره فهم و درک معانی عمیق قرآن کوتاه و نوعا به سطوح ظاهری معنای آیات اکتفاءکرده است. مقایسه نظرگاه قرآنی ایشان با تفاسیر عقل‌گرا شاهد این مدعاست.
قرآن و معارف قرآنی
فریده پیشوایی؛ سید محمود طیب حسینی؛ محمد (خداخواست) عرب صالحی؛ فاطمه قنبری
چکیده
از بنیان‌های نظریه تفسیر ادبی امین خولی، اندیشه‌های نواعتزالی است. این مقاله با رویکرد تحلیلی-انتقادی مبتنی بر داده-های اسنادی، ضمن معرفی نظریه خولی، مختصات جریان فکری نومعتزله را در نظریه خولی که در رهیافت‌های تفسیری بعد او، موثر بوده، آشکار و نقد کرده است. از امتیازات مبانی نواعتزالی خولی، رویکرد تفسیر اجتماعی نظریه اوست. در ...
بیشتر
از بنیان‌های نظریه تفسیر ادبی امین خولی، اندیشه‌های نواعتزالی است. این مقاله با رویکرد تحلیلی-انتقادی مبتنی بر داده-های اسنادی، ضمن معرفی نظریه خولی، مختصات جریان فکری نومعتزله را در نظریه خولی که در رهیافت‌های تفسیری بعد او، موثر بوده، آشکار و نقد کرده است. از امتیازات مبانی نواعتزالی خولی، رویکرد تفسیر اجتماعی نظریه اوست. در مقابل کاستی‌های ناشی از جریان نومعتزله، چالشهایی را متوجه آن ساخته ازجمله نگاه نوآورانه در تمام ابعاد دین، گسست پیوند با سنت تفسیری، نسبیبودن فهمها از قرآن و غلبه متنمحوری در تفسیر. همچنین فقدان نگاه وحیانی به عقل از آسیبهای این نظریه است؛ ضمن اینکه توجه افراطی به فهم مخاطبان اولیه و غفلت از فرهنگسازی قرآن، زمینهساز گرایش به تفسیر فرهنگی خواهد شد. بنیان‌های نواعتزالی نظریه خولی همچون عدم تنقیح مبانی فهم متن و تبیین جهانبینی، آن را فردمحور کرده است. در نگاه نومعتزله قرآن به عنوان متنی زنده فارغ از جنبههای الهیاتی، موضوع پژوهش قرار گرفته، در نتیجه هویت وحیانی آن سلب می‌شود. نظریه خولی نیز از این آسیب در امان نبوده و این مساله در آثار شاگردان و متاثران از نظریه او مشاهده می‌شود.
