نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار معارف دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 کارشناس‌ارشد معارف قرآنی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

یکی از ارکان رکین نظام اخلاقی «غایت اخلاقی» است. غایت در حقیقت چیزی است که فعل در نهایت به آن منتهی می‌شود. در واقع انسان هر فعلی از جمله فعل اخلاقی را برای رسیدن به غایاتی انجام می‌دهد. برخی اندیشمندان غربی و ارسطوشناسان معاصر ضمن برشمردن بخشی از فضائل اصلی و غایات حقیقی در میان سایر مکاتب اخلاقی، بر این باورند که اولاً غایت اخلاقی نقش مهمی در شناخت، تبیین، ارزیابی و داوری نسبت به گزاره‌های اخلاقی، نظریات اخلاقی و افعال و رفتار اخلاقی انسان‌ها دارد و ثانیاً کامل‌ترین، جامع‌ترین و حقیقی-ترین خیر و غایت اخلاقی صرفاً در ادیان توحیدی به بشر معرفی شده است. به نظر آنان، «قرب الهی» یا نظریه قرب، دربردارنده‌ی تمام غایات مثبت بشر و در عین حال آخرین و منحصر بفردترین غایتی است که تضمین کننده سعادت بشر در دنیا و جهان آخرت است. کسی که به این غایت دست یابد، به دلیل اتصالش به غایة‌الغایات، طبعاً غایات دیگر را هم در اختیار خود دارد و از فروغلطیدن در سایر غایات نسبی برحذر داشته خواهد شد. نگارنده در این مقاله به روش توصیفی_تحلیلی و کتابخانه‌ای در صدد است که این غایات اخلاقی را با توجه به منبع معرفتی وحی و قرآن کریم در سه دسته مقدمانی، میانی و نهایی مورد بررسی قرار دهد. انسان برای نیل به غایت نهایی سلسله‌ای از اهداف و غایات را تشکیل می‌دهد که هرکدام به نوبه خود برای غایت برتر هستند، با دست‌یافتن به غایات مقدماتی و میانی راه تکامل را طی کرده، متعالی‌تر شده و مقرب درگاه حق می‌گردد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Moral purposes in the Holy Quran

نویسندگان [English]

  • Seyyed Mohammad Hoseyn Mousavipour 1
  • arezou karamipour 2

2 Kharazmi University

چکیده [English]

Abstract

One of the cornerstones of the moral order is "moral purpose." The purpose is actually what the act ultimately ends up with. Some Western scholars and contemporary Aristotelian scholars, while pointing out some of the main virtues and realities among other moral schools, believe that, first, moral purpose role plays an important role in recognizing, explaining, evaluating and judging ethical propositions, ethical theories and acts, and moral behavior of human, and secondly, the most complete, the most comprehensive and the most real moral good is presented solely in the religions of monotheism to mankind. In their view, "divine glory", or the same theory, includes all the ends and human goals, and at the same time is the ultimate and unique one that ensures the happiness of mankind in the world and the hereafter. The one who achieves this goal, naturally, has its other ends due to its connection to the ends of the world, and will be forbidden from falling apart in other relative ends. In this paper, the author of this article, using descriptive-analytical method and library, intends to study and evaluate these moral purpose according to the epistemic source of revelation and Qur'an in three categories: Prophetic, Middle, and Final. To reach the ultimate purpose, mankind forms the series of purposes, each of which in turn is superior to the end, and by passing the preliminary and middle ends of the path of evolution, he has been transcendent and has become the center of the port Right.

کلیدواژه‌ها [English]

  • purpose
  • purposes
  • moral purpose
  • Holy Qur'an
منابع و مآخذ
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن‌اثیر، مبارک‌بن محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. 5 ج. چ4. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن‌فارس، احمد. (1404ق.). معجم مقاییس اللغة. 6ج. قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب. 15ج. چ3. بیروت: دار صادر.
ارسطو. (1378). اخلاق نیکوماخوس. ترجمة محمدحسن لطفی تبریزی. تهران: طرح نو.
انصاریان، حسین. (بی‌تا). تفسیر حکیم. 9ج. قم: دار العرفان.
بستانی، فؤاد افرام. (1375). فرهنگ ابجدی. چ2. تهران: اسلامی.
جعفری، یعقوب. (1376). تفسیرکوثر. 6ج. قم: مؤسسة انتشارات هجرت.
جوادی آملی، عبدالله. (1379). صورت و سیرت انسان در قرآن. چ8. قم: مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــــــ . (1387). مبادی اخلاق در قرآن. چ6. قم: مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــــــ . (1388). تفسیر تسنیم. ج7. چ4. قم: مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــــــ . (1389). تفسیر تسنیم. ج2. چ6. قم: مرکز نشر اسراء.
ــــــــــــــــــــــــ . (1389). تفسیر تسنیم. ج3 و 24. چ5. قم: مرکز نشر اسراء.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد. (1376ق.). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة. 6ج. بیروت: دار العلم للملایین.
حسینی‌ همدانی، محمد. (1404ق.). انوار درخشان در تفسیر قرآن. 18ج. تهران: لطفی.
حسینی ‌طهرانی، سید محمدحسین. (1391). آیین رستگاری. چ3. تهران: مکتب وحی.
حویزی، عبدعلی‌بن جمعه. (1415ق.). تفسیر نورالثقلین. 5ج. چ4. قم: اسماعیلیان.
خمینی، روح‌الله. (1375). تفسیر سورة حمد. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1412ق.). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.
رضا، محمد رشید. (1414ق.). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر به تفسیر المنار. 12ج. بیروت: دار المعرفة.
زمخشری، جارالله محمود. (1407ق.). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل. 4ج. چ3. بیروت: دار الکتاب العربی.
سجادی، جعفر. (1379). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات.
شریف الرّضی، محمدبن حسین (1414ق.). نهج‌البلاغه. تصحیح صبحی صالح.  قم: هجرت.
شهریاری، حمید. (1385). فلسفة اخلاق در تفکر غرب از دیدگاه السدیر مک‌اینتایر. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
صدرای شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1381). کسر اصنام الجاهلیه. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1363). مفاتیح الغیب. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صفایی حائری، علی. (1388). تطهیر با جاری قرآن. 3ج. چ2. قم: لیلة القدر.
طالقانی، محمود. (1362). پرتوی از قرآن. 6ج. چ4. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبائی، سید محمدحسین. (1374). ترجمة تفسیر المیزان. ترجمة محمدباقر موسوی. 20ج. چ5. قم: جامعة مدرسین حوزة علمیه.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن. 10ج. تهران: ناصرخسرو.
طبری، محمدبن جریر. (1412ق.). جامع‌البیان فی تفسیر القرآن. 30ج. بیروت: دار المعرفة.
طریحی، فخرالدین محمد. (1375). مجمع‌البحرین. 6ج. چ3. تهران: مرتضوی.
طوسی، محمدبن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. 10ج. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عبدالباقی، محمد فؤاد. (1364). المعجم‌المفهرس لالفاظ القرآن. قاهره: دار الکتب المصریة.
فخر رازی، محمدبن عمر. (1420ق.). التفسیر الکبیر. 32ج. چ3. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1409ق.). کتاب العین. 9ج. چ2. قم: نشر هجرت.
قرائتی، محسن. (1388). تفسیر نور. 10ج. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قرشی، علی‌اکبر. (1371). قاموس قرآن. 7ج. چ6. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1407ق.). الکافی. 8ج. چ4. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق.). بحار‌الأنوار. 111ج. چ2. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مرتضی ‌زبیدی، محمدبن محمد. (1414ق.). تاج‌العروس. 20ج. بیروت: دارالفکر.
مصباح‌ یزدی، محمدتقی (1391). اخلاق در قرآن. 3ج. چ5. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1391). معارف قرآن. ج1ـ3. چ4. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1377). دروس فلسفة اخلاق. تهران: اطلاعات.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1396). خداشناسی. امیررضا اشرفی. چ3. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). لقای الهی. چ2. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1388). رستگاران. چ3. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1383). آموزش فلسفه. 2ج. چ4. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1384). به سوی خودسازی. چ4. قم: مؤسسة امام خمینیر.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1394). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. چ5. قم: مؤسسة امام خمینی(ره).
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1390). به سوی او. چ4. قم: انتشارات مؤسسة امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی. (1384). مجموعه‌آثار. 30ج. چ7. تهران: صدرا.
مغنیه، محمدجواد. (1424ق.). التفسیر الکاشف. قم: دار الکتاب الإسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر. (1371). تفسیر نمونه. 28ج. چ10. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ــــــــــــــــــــــــ . (1386). پیام قرآن. 10ج. چ9. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
نراقی، مهدی‌بن ابی‌ذر. (بی‌تا). جامع السعادات. 3ج. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
نقوی‌قائنی، محمدتقی. (بی‌تا). مفتاح السعادة فی شرح نهج‌البلاغة. تهران: مکتبة المصطفوی.
نقی‌پور، ولی‌الله. (1390). «مبانی و بسترهای تفکر و تعقل خلاّق از دیدگاه اسلام». چشم‌انداز مدیریت دولتی. ش5. صص 9ـ32.
هاشمی رفسنجانی، اکبر (1386). تفسیر راهنما: روشی نو در ارائة مفاهیم موضوعات قرآن. 21ج. قم: بوستان کتاب قم.