نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه قرآن و علم ، جامعه‌المصطفی، قم، ایران

چکیده

بروج آسمانی به دلیل نقشی که در تعیین زمان و برخی محاسبات نجومی دارند، همواره مورد گفتگو و پژوهش منجمان بوده­است. قرآن کریم نیز در راستای هدایت­گری، در سه آیه به صراحت از بروج نام برده و سوره­ای نیز به همین نام شناخته می­شود. این کتاب آسمانی، تزیین آسمان بوسیله بروج را نشانه­ای از قدرت الهی دانسته است. اینکه مصداق خارجی بروج قرآنی چیست و اشتراکات و تمایزاتی بین بروج قرآنی و نجومی کدام است، سوالات اصلی این پژوهش را تشکیل می­دهد. منشأ این سوالات، طرح دیدگاه­های تفسیری گوناگونی است که از سوی اندیشمندان ارائه شده­است. بهره­گیری از روش مطالعات میان رشته­ای و توصیف و تحلیل قرائن درون قرآنی و برون قرآنی نشان می­دهد که مراد از بروج در این متن مقدس، می­تواند همان اصطلاح رایج بین دانشمندان نجوم، یعنی همان مجموعه­های دوازده­گانه ستاره‌ای که با نام­های خاصی شناخته می­شوند باشد که به دلیل زیبایی و احتمالاً نقشی که در زندگی بشر دارند، مورد توجه قرار گرفته است. از دیگر مشابهت­ها بین بروج قرآنی و نجومی، که یکسانی این دو را نشان می­دهد، مادی بودن، زیبایی و زینت بودن، و قرار گرفتن هر دو در آسمانی نزدیک زمین است. از سوی دیگر، برج­ها و ساختمان­های آسمانی که در برخی تفاسیر، مصداق بروج معرفی شده‌اند، به دلیل نبود وجود قرائن قطعی و نیز عدم کشف این گونه بناهایی تاکنون، تنها می‌تواند به عنوان احتمالی در تفسیر این آیات ارائه شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Comparative Analysis of Constellations from the Perspective of the Qur'an and the Knowledge of Astronomy

نویسنده [English]

  • seyyed isa mostarhami

Assistant Professor, Quran and Science Department, Al-Mustafa University, Qom, Iran

چکیده [English]

Celestial constellations have always been discussed and researched by astronomers due to their role in determining time and some astronomical calculations. In terms of guidance, the Holy Qur'an clearly mentions constellations in three verses, and a surah is also known by the same name. This heavenly book considers the decoration of the sky with constellations as a sign of divine power. The main questions of this research are what is the external example of the Quranic constellations and what are the commonalities and differences between the Quranic and astronomical constellations? The origin of these questions is the proposal of various interpretive views presented by the thinkers. Using the method of interdisciplinary studies and the description and analysis of intra-Qur'anic and extra-Qur'anic evidences show that the meaning of the constellation in this holy text can be the same common term among astronomers, that is, the twelve sets of stars that are known by special names that have been noticed because of their beauty and probably their role in human life. Another similarity between the Qur'anic and astronomical constellations, which shows the sameness of the two, is their materiality, beauty, and adornment, and their location in the sky near the earth. On the other hand, the towers and heavenly buildings that are introduced as examples of the zodiac in some interpretations, due to the lack of definitive proofs and the lack of discovery of such buildings so far, can only be presented as a possibility in the interpretation of these verses.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holy Quran
  • celestial Month
  • constellations
منابع
قرآن کریم. (1384ش.) ترجمه گروهی زیر نظر محمد علی رضایی اصفهانی. چاپ دوم. قم: دارالذکر.
ابن درید، محمد. (بی­تا).  الجمهره فی اللغه. چاپ اول. حیدر آباد: حیدرآباد دکن.
ابن عاشور، محمد بن طاهر. (1421ق.).  التحریر و التنویر. چاپ اول. بیروت: موسسه التاریخ.
ابن فارس، احمد. (1420ق.). معجم مقاییس اللغه. چاپ سوم. بیروت: دارالکتب اسلامیه.
ابن قُتَیْبه، عبدالله. (1978م.).  الأنواء فی مواسم العرب. چاپ اول. حیدرآباد هند: بورو.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق.).  لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دارصادر.
اخوان الصفا. (1412ق.).  رسائل اخوان الصفا و خلال الوفاء. چاپ اول. لبنان: الدارالاسلامیه.
آلوسی،. شهاب­الدین سید محمود. (1412ق.) روح المعانی فی تفسیر القرآن. چاپ چهارم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
تهانوی، محمدعلی. (1996م.). کشاف اصطلاحات الفنون. چاپ اول. لبنان: مکتبه ­السلام.
جبالیه، احمد. (1991م.) القرآن و علم الفلک. چاپ سوم. بیروت: الدار­العربیه للکتاب.
جعفری، عباس. (1379ش.).  فرهنگ بزرگ گیتا شناسی. چاپ چهارم. تهران: گیتاشناسی.
جفری، آرتور . (1372ش.).  واژه‌های دخیل در قرآن مجید. ترجمه فریدون بدره‌ای. چاپ سوم. تهران: انتشارات ‌توس.
جمیلی السید. (1988م.).  الاعجاز الکونی فی القرآن. چاپ اول. قاهره: دارزاهد القدسی.
جواد علی. (1380ش.).  المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. بی چا. قم: شریف رضی.
جوزف، جی. ام. (1374ش.).  شناخت مقدماتی ستارگان. ترجمه توفیق حیدر زاده. چاپ هفتم. تهران: گیتاشناسی.
جوزی، جمال‌الدین. (1407ق.).  زاد المسیر فی علم التفسیر. چاپ جهارم. بیروت: المکتب الاسلامی.
جوهری، اسماعیل ابن حماد. (1404ق.).  الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه. چاپ سوم. بیروت:  دارالعلم.
حیدرزاده، توفیق. (1375ش.) دانشنامۀ جهان اسلام «مدخل برج» چاپ اول. تهران: بنیاد دایره­المعارف اسلامی.
الخطیب، موسی. (1994م.).  من دلایل الاعجاز العلمی فی القرآن الکریم و السنه النبویه. چاپ اول. قاهره: دارالخلیج العربیه.
دگانی، مایر. (1382ش.).  نجوم به زبان ساده. ترجمه محمد رضا خواجه پور. چاپ دهم. تهران:  گیتاشناسی.
دهخدا، علی­اکبر. (1377ش.).  لغت­نامه. چاپ دوم. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
راغب اصفهانی، حسین. (1426ق.). مفردات ألفاظ القرآن. چاپ پنجم. قم: ذوی­القربی .
رستگار جویباری، یعسوب‌الدین. (1413ق.). تفسیر البصائر. چاپ دوم. قم: نشر مؤلف.
رضایی اصفهانی، محمد علی. (1385ش.). پژوهشی در اعجاز علمی قرآن. چاپ اول.رشت: پژوهش­های تفسیر و علوم قرآن.
زرکشی، محمد بهادر. (1415ق.).  البرهان فی علوم القرآن. چاپ سوم. بیروت: دارالمعرفه.
زمانی قمشه­ای، علی. (1381ش.). هیئت و نجوم اسلامی. چاپ اول. قم: نشر سماء.
زمخشری، محمود ابن عمر. (1407ق.).  الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. چاپ چهارم. قم: دارالکتب­العربی.
سبحانی، جعفر. (1362ش.).  قرآن و اسرار آفرینش. چاپ اول. قم: نشر توحید.
السعدی، داوود سلیمان. (1417ق.).  اسرار الکون فی القرآن. چاپ اول. بیروت: دارالعرف العربی.
سیوطی، جلال­الدین عبد­الرحمن. (1404ق.). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. چاپ اول. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
الشریف. عدنان. (1990م.). من علم الفلک القرآنی. چاپ سوم. بیروت: دارالعلم للملایین.
صادقی تهرانی، محمد. (1408ق.). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنه. چاپ دوم. تهران: فرهنگ معارف اسلامی.
_____________. (1380ش.).  ستارگان از دیدگاه قرآن. چاپ دوم. تهران: امید فردا.
صوفی، عبدالرحمن بن عمر. (1381ش.).  صور الکواکب.  چاپ اول. تهران: ققنوس.
طالقانی، سید محمود. (1348ش.). پرتوی از قرآن. چاپ سوم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سید محمد حسین. (1417ق.) المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372ش.) مجمع البیان فی تفسیر القرآن. ‏چاپ سوم. تهران: ناصر خسرو.
طبری، ابو جعفر محمد ابن جریر. (1406ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ ششم. بیروت:  دارالمعرفه.
طوسی، محمد بن حسن. (1409ق.). التبیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی‏.
عزیزی، عبدالله. (1425ق.).  آیات الکون و اسرار الطبیعه فی القرآن. چاپ اول. قم: دار محجه­البیضاء.
عنیسی، طوبیا. (1965م.). تفسیر الالفاظ الدخیله فی اللغه العربیه. چاپ اول. بیروت: دارالعرب.
فخرالدین رازی، محمد بن عمر. (1420ق.). مفاتیح الغیب. چاپ سوم.‌ بیروت: داراحیاء التراث العرب.
فراء، یحیی بن زیاد. (بی‌تا).  معانی القرآن. چاپ سوم. مصر: دارالمصریه للتألیف و الترجمه.
فراهیدی، خلیل ابن احمد. (1410ق.).  کتاب العین. چاپ دوم. قم: هجرت.
فرید وجدی، محمد. (1979م.). دائره معارف القرن العشرین. چاپ اول. قم: دارالفکر.
فشارکی، محمدعلی. (1383ش.). دایره­المعارف بزرگ اسلامی «مدخل بروج». چاپ اول. تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
فیروز­آبادی، محمد بن یعقوب. (1412ق).  القاموس المحیط. چاپ چهارم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
قرشی، سید علی اکبر. (1377ش.).  تفسیر احسن الحدیث‏. چاپ سوم. تهران‏:  بنیاد بعثت.
____________. (1371ش.).  قاموس قرآن. چاپ ششم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
قرطبی. محمد ابن احمد. (1378ق.) الجامع لاحکام القرآن. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العربی.
قمی، علی بن ابراهیم. (1411ق.).  تفسیر القمی. چاپ اول. لبنان: دارالسرور.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1361ش.). الکافی. چاپ دوم. قم: دفتر نشر فرهنگ اهل البیت.
گنابادی، سلطان محمد. (1408ق.) تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة. چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
ماوردی، علی بن محمد. (1386ش.).  النکت و العیون (تفسیر الماوردی) چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجلسی، محمد باقر. (1362ش.) بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ع). چاپ دوم. قم: دارالکتب الاسلامیه.
مدرسۀ ستاره شناسی مریلند. (1366ش.) درس­هایی از ستاره­شناسی. ترجمه امیر حاجی خداوردی­خان. چاپ اول. مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی (ع).
مسترحمی، سیدعیسی. (1397ش.).  تفسیر آیات نجومی. چاپ اول. قم: نشر معارف.
____________.  (1397ش.). تحلیل رابطه قرآن و شهاب در قرآن و دانش اخترفیزیک. دوفصلنامه مطالعات قرآن و علوم. سال دوم. شماره چهار. ؟ صص 45 - 65
مشکور، محمد جواد. (1357ش.).  فرهنگ تطبیقی عربی با زبان­های سامی و ایرانی. چاپ سوم. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مصطفوی، حسن. (1402ق.).  التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. چاپ اول. قم: مرکز الکتاب للترجمه و النشر.
معرفت، محمد هادی. (1381ش.).  علوم قرآنی. چاپ چهارم. قم: موسسه فرهنگی التمهید.
___________.  (1385ش.).  التمهید فی علوم القرآن. چاپ سوم. قم: موسسه فرهنگی التمهید.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1362ش.).  الاختـصاص. چاپ اول. قم: نشر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مکارم شیرازی، ناصر. (1371ش.) تفسیر نمونه. چاپ بیست و هشتم. قم: دارالکتب اسلامیه.
مکنزی، دیوید نیل. (1378ش.).  فرهنگ کوچک زبان پهلوی. چاپ اول. قم: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
م‍وس‍وی‌ ب‍ج‍ن‍وردی، ک‍اظم‌ «سرویراستار». (1367ش.)‌. دانشنامه جهان اسلام. چاپ اول. تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
میبدی، رشیدالدین. (1371ش.).  کشف الأسرار و عدة الأبرار. چاپ پنجم. تهران: امیر کبیر.
نبیل، محمد ثابت. (1423ق.).  البینات القرآنیه و علم الفلک. چاپ دوم. بیروت: دار وحی القلم.
نبئی، ابوالفضل. (1371ش.).  هدایت طلاب به دانش اسطرلاب. چاپ اوّل. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی (ع).
نلینو، کرلو الفونسو. (1349ش.).  تاریخ نجوم اسلامی. ترجمه احمد آرام. چاپ دوم. تهران: کانون نشر و پژوهش­های اسلامی.
هاکس، جیمز. (1306ش.).  قاموس کتاب مقدس. چاپ اول. تهران:. اساطیر.