نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه سازماندهی اطلاعات و مدارک پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،قم. ایران

چکیده

افترا بر خدا، نسبت دادن چیزی به ناحق و یا بدون علم به خدای تعالی و یا توصیف او به چیزهایی است که در او وجود ندارد. هدف این پژوهش کشف منظومه معنایی افترا بر خدا در قرآن کریم با روش هستی شناسی (آنتولوژی) است که شیوه‌ای از علم اطلاعات و دانش شناسی برای مدیریت اطلاعات در یک حوزه علمی است. سؤال این است هستی شناسی چگونه می‌تواند ما را در کشف هندسه معنایی افترا بر خدا در قرآن کمک کند؟ بدیهی است وجود نقشه دقیق، عینی و شفاف در هر حوزه علمی و موضوعات پژوهشی می‌تواند نقشه راه پژوهشگران بوده و تولید اندیشه در آن زمینه را هموارتر سازد. برای نیل به این مقصود و با روش توصیفی تحلیلی، پس از تعریف مفهوم هستی شناسی و افترا، سعی شده است مفاهیمی که به نوعی با «افترا بر خدا» در قرآن و تفاسیر، ارتباط دارد استخراج گردد و با روش هستی شناسی، نوع ارتباطات آن‌ها کشف و دسته بندی شود. یافته پژوهش این است که مفاهیم متعددی با «افترا بر خدا» ارتباط معنایی دارند؛ این مفاهیم عبارتند از: هدایت، رشد، ضلالت، ضرر، رحمت، مغفرت، خیرات، تحریف دین، شرک، کفر، پرستش بت، خلود ، لعنت الهی، غضب الهی، ظلم، عذاب الهی، سعادت، شقاوت، رستگاری و امنیت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The semantic geometry of defamation of God and the role of ontology in its drawing

نویسنده [English]

  • Hossein Hassanzadeh

Assistant Professor of Information and Document Organization Department, Research Institute of Islamic Sciences and Culture, Qom. Iran

چکیده [English]

Slandering God is attributing something unjustly or without knowledge to God Almighty or describing Him to things that do not exist in Him. The purpose of this research is to discover the semantic system of defamation of God in the Holy Quran with the ontology method, which is a method of information science and epistemology to manage information in a scientific field. The question is, how can ontology help us in discovering the semantic geometry of slandering God in the Qur'an? It is obvious that the existence of a precise, objective and transparent map in every scientific field and research topic can be a road map for researchers and make the production of thought in that field smoother. In order to achieve this purpose and with the analytical descriptive method, after defining the concept of ontology and defamation, it has been tried to extract concepts that are related to "defamation of God" in the Qur'an and commentaries, and with the ontological method, the type of communication They should be discovered and classified. The finding of the research is that several concepts are semantically related to "defamation of God"; These concepts include: guidance, growth, misguidance, harm, mercy, forgiveness, charity, distortion of religion, polytheism, disbelief, idolatry, solitude, divine curse, divine wrath, cruelty, divine punishment, happiness, misery, salvation and security

کلیدواژه‌ها [English]

  • Defamation
  • defamation of God
  • lies
  • semantics of defamation
  • defamation in the Quran
قرآن کریم. نسخه عثمان طه. ترجمه فولادوند.
ابن جزی غرناطی، محمدبن احمد. (1416ه.ق). کتاب التسهیل لعلوم التنزیل. بیروت: شرکت دارالارقم بن اب الارقم، چاپ اول.
ابن شهر­آشوب مازندرانی، محمد بن علی. (1410ه.ق). متشابه القرآن و مختلفه. چاپ اول. قم: انتشارات بیدار.
ابن عاشور، محمدبن طاهر. (بی­تا). التحریر و التنویر. بی­جا.
ابن­عطیه، عبدالحق بن غالب. (1422ه.ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز. چاپ اول. بیروت: دارالکتب العلمیه. منشورات محمد علی بیضون.
ابن فارس، احمد بن فارس. (1404 ه.ق). معجم مقاییس اللغه. چاپ اول. قم: مکتبه الاعلام الاسلامی.
ابن­کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو. (1419ه.ق). تفسیر القرآن­العظیم. (ابن­ کثیر)، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414 ه.ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر للطباعه والنشر والتوزیع.
ابوالسعود، محمدبن محمد. (1983م). تفسیر ابى السعود.(ارشاد العقل السلیم الى مزایا القرآن الکریم‏) چاپ اول. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
امامی­جو، محمد­حسین. (1390). نگرشی نو به کذب و افترا بر خدا و رسول در حوزه حدیث. مجله مطالعات قرآن و حدیث سفینه بهار. شماره 30. صص31-58.
اندلسی ابوحیان، محمدبن یوسف. (1420ه.ق). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دارالفکر.
آلوسی، سید محمود. ( 1415ه.ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
بطحائی، حسن. (1395). بررسی حوزه معنایی افترا و بهتان در قرآن کریم و روایات. نخستین همایش ملی واژه­پژوهی در علوم اسلامی. https://civilica.com/doc/508529/
بلاغی نجفی، محمد جواد. (1420ه.ق). آلاءالرحمن فی تفسیر القرآن. قم: نشر بنیاد بعثت.
بلخی، مقاتل بن سلیمان. (1423ه.ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان. بیروت: دار احیاء التراث.
بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418ه.ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
پایدار، صمد. (1389ه.ش). «مهندسی هستی­شناسی»، سایت http: wwatlab.um.ac.ar
جرجانی، محمدبن علی. (1418ه.ق). التعریفات. چاپ چهارم. بیروت: دارالکتاب العربی.
جمعی از محققان. (1386ه.ش). اصطلاح نامه اخلاق اسلامی. قم: نشر مؤسسه بوستان کتاب.
جوادی آملی، عبدالله. (1390ه.ش). تسنیم تفسیر قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
 حسن زاده، حسین. (1397ه.ش). ضرورت ضرورت ایجاد آنتولوژی فقه برای مدیریت اطلاعات فقهی در فضای دیجیتال. مجله فقه. دوره 25. شماره پیاپی 96. صص28-56.
حسینی، بی بی حکیمه. (1395). معناشناسی واژگان مترادف نما در قرآن. مطالعه موردی: کذب، افک، بهتان و افتراء» نخستین همایش ملی واژه­پژوهی در علوم اسلامی. https://civilica.com/doc/508418 
حسینی شیرازی، سید محمد. (1423ه.ق). تبیین القرآن. بیروت: نشر دارالعلوم.
حقی بروسی، اسماعیل. (بی­تا). تفسیر روح البیان. بیروت: نشر دارالفکر.
دوخانی، فیروزه. (1392ه.ش). چشم­اندازی به نرم افزار پروتج. مجله گفتمان علم و فناوری. شماره 7. صص 407-432.
دینوری، عبدالله بن محمد. (1424ه.ق). تفسیر ابن وهب المسمى الواضح فى تفسیر القرآن الکریم‏. چاپ اول.‏ بیروت: نشر دار الکتب العلمیه. منشورات محمد علی بیضون.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ه. ق). المفردات فی غریب القرآن. دمشق: نشر دارالعلم الدارالشامیه.
روستایی، علیرضا. (1400). تأثیر بافت زبانی در گزینش باهم‌آیی واژگان قرآن کریم «مطالعۀ موردی سوره ابراهیم(ع)». مجله پژوهش های زبانشناختی قرآن. دوره 10، شماره 1، صص43-60.
زحیلی، وهبة بن مصطفی. (1418ه.ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. دمشق: دارالفکر المعاصر.
زمخشری، محمود. (1407ه.ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. بیروت: داراکتاب العربی.
سبزواری نجفی، محمدبن حبیب­الله. (1419ه. ق). ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
سمرقندی، نصربن محمد. (1416ه.ق). تفسیر المرقندی المسمی بحرالعلوم. چاپ اول. بیروت: دارالفکر.
سیوطی، جلال الدین. (1416ه.ق). تفسیر الجلالین. بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.
سیوطی، عبدالرحمن ابن ابی بکر. (1404ه.ق). الدر المنثور فى التفسیر بالماثور. قم: نشر کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی«ره».
شریف، عاطفه. (1387ه.ش). «کاربرد هستی شناسی در مدیریت دانش». مجله کتابداری و اطلاع رسانی. ش 3. صص97-116.
شوکانی، محمدبن علی. (1414ه.ق). فتح­القدیر. دمشق: دار ابن کثیر دار الکلم الطیب.
شیخ طوسی، محمدبن حسن. (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طبرانی، سلیمان بن احمد. (2008م.التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن الکریم(طبرانی). چاپ اول. اردن: دارالکتاب الثقافی.
طبرسی، فضل بن حسن. (1372ه.ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، ابو جعفر محمدبن جریر. (1412 ه.ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. بیروت: نشر دارالمعرفه.
طریحی، فخرالدین بن محمد. (1375ه.ش). مجمع­البحرین. تهران: نشر مرتضوی.
طیب، سید عبد الحسین. (1378ه.ش). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم. تهران: نشر انتشارات اسلام.
طیبی، علیرضا. (1395). معناشناسی واژگان مترادف نما در قرآن؛ مطالعه موردی: کذب، افک، بهتان و افتراء، نخستین همایش ملی واژه پژوهی در علوم اسلامی. https://civilica.com/doc/508531/
عاملی، ابراهیم. (1360ه.ش). تفسیر عاملی. تهران: انتشارات صدوق.
عسکری، حسن بن عبدالله. (1400ه.ق). الفروق فی اللغه. بیروت: دارالآفاق الجدیده.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1415ه.ق). کشف المراد فی تجرید الاعتقاد. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزۀ علمیه قم.
 علامه حلی، حسن بن یوسف. (1415ه.ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: انتشارات جامعه مدرسین قم.
طباطبایی، محمدحسین. (1417ه.ق). تفسیرالمیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر. (1420ه.ق). مفاتیح الغیب. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1417ه.ق). المحجه­البضاء فی تهذیب الاحیاء. قم: مؤسسه انتشارات اسلامی جامعه مدرسین.
فیض کاشانی، ملا محسن. (1415ه.ق). تفسیر صافی. تهران: انتشارات الصدر.
فیض کاشانی، ملا محسن. (1418ه.ق). الاصفی فی تفسیر القرآن. قم: مرک انتشارات دفتر تبلیغات.
فیضی دکنی، ابوالفضل. (1417ه.ق). سواطع الالهام فی تفسیر القرآن. قم: نشر دارالمنار.
فیومی، احمدبن محمد. (1414ه.ق). المصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر. قم: مؤسسه دارالهجره.
قرشی، علی اکبر. (1412ه.ق). قاموس قرآن. تهران: نشر دارالکتب الاسلامیه.
قرطبی، محمدبن احمد. (1364ه.ش). الجامع لاحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
قمی، علی بن ابراهیم. (1363ه.ش). تفسیر قمی. چاپ سوم. قم: نشر دارالکتاب.
کاشانی، ملا فتح­الله. (1336ه.ش). تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین. تهران: کتاب­فروشی محمد حسن علمی.
 کاشفی سبزواری، حسین بن علی. (1369ه.ش). مواهب علیه. تهران: سازمان چاپ و انتشارات اقبال.
مجلسی، محمد باقر. (1403ه.ق). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن. (1386). دایرة المعارف قرآن کریم. قم: مؤسسه بوستان کتاب. چا دوم. (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
مقاتل، ابن سلیمان. (1423ه.ق). تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
مکارم شیرازی، ناصر. (1421ه.ق). الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. قم: نشر مدرسه امام علی بن ابی طالب.
مکی، ابن حموش. (1429ه.ق). الهدایه الی بلوغ النهایه. امارات: نشر جامعه­الشارقه. چاپ اول. کلیة الدراسات العلیا و البحث العلمی.
منصوب به امام صادق علیه السلام. (1400ه.ق). مصباح الشریعه. چاپ اول. بیروت: نشر اعلمی.
موسوی سبزواری، سید عبدالاعلی. (1409ه.ق). مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه اهل البیت(ع).
میبدی، احمدبن محمد. (1371ه.ش). کشف الاسرار و عدة الابرار( معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصارى). تهران: نشر امیر کبیر.
نراقی، مهدی بن ابی ذر. (بی­تا). جامع­السعادات : بی­جا.
نقیب، سید محمد. (1397). بررسی تطبیقی –تحلیلی ترجمه قرآن بهرام پور و صفوی بر پایه الگوی انسجام هلیدی و حسن(مطالعه موردی سوره نازعات). مجله مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی. سال دوم. شماره چهارم. صص121- ض43.
واحدی، علی بن احمد. (1415ه.ق). الوجیز فی تفسیر کتاب العزیز. چاپ اول. بیروت: نشر دارالقلم.
وفایی، اعظم. (1396). جستاری در معناشناسی افترا و بهتان و قلمرو آن در قرآن. مجله مفتاح (مطالعات تفسیری و معناشناختی قرآنی). شماره 4. صص105-120.