نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی- مدیر گروه مطالعات و تفسیر ترتیبی

چکیده

بررسی نظریة تفسیر بر پایة ترتیب نزول نیازمند بررسی اولاً اتقان روایات ترتیب نزول، ثانیاً خاستگاه و جایگاه قرینة «ترتیب نزول» در تفسیر و ثالثاً‌ موانع نظریه یاد شده‌است. این سه با توجه به نبودِ پیشینة مناسب، نیازمند مقالات مستقلی هستند تا جوانب آن‌ها بررسی و نقد شود، لیکن با توجه به اینکه بستر پژوهش، روایات ترتیب نزول است، نگارنده ثقل مباحث مقالة حاضر را به آن اختصاص داده‌است و به قدر ضرورت، دودیگر را گزارش می‌کند تا در فرصتی مناسب ابعاد دیگر را به نقد و بررسی تفصیلی بنشیند. روایات ترتیب نزول سوره‌های قرآن نیز خود از دو جهت سند و محتوا شایستة بررسی است که در این مقال، علت نخست به دلیل نبودِ پیشینه و ضرورت آن، کانون توجه است و از نظر دوم نیز به اشارة سخن آمده‌است. نگاه منتقدانه به این نظریه بر پایة روش شیعی و سنّی، برای احتراز از تفسیر به رأی و حفظ صیانت روش تفسیری صحیح، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. از بین روایات یادشده،‌ چهار روایت منسوب به اهل بیت(ع) است که به دلیل ضعف‌های متعدد و بنیادی نزد محققان شیعه و سنّی از اقبال مناسبی برخوردار نشده‌است و اغلب طرفداران این روایات، تنها به روایات منقول از برخی صحابه، مانند ابن‌عباس اعتماد کرده‌اند. در مجموع، نگارنده بر پایة پژوهش پیش ‌رو، اعتبار ترتیب نزول سوره‌ها را برای ایفای نقش مبنایی و پایه‌ای در تفسیر نمی‌پذیرد و دخالت زمان نزول را تنها در موارد اطمینان‌بخش و معتبر در حدّ قرینة تفسیری مجاز می‌داند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Political Necessities of the "Goal-oriented Universe" from the Perspective of the Holy Qur'an

نویسنده [English]

  • Seyyed Mohammad Hassan Javaheri

Assistant Professor of Islamic Research Institute for Culture and Thought, Director of Department for Interpretation and Studies, Tehran, IRAN

چکیده [English]

The study of the position of "the Universe" as the material world has a special significance in its purposefulness or instrumentalism in politics; is acquiring of different dimensions of Universe, the purpose of politics, or is it the mean by which politicians approach it to the goals of politics? In this research, it is shown that a viewpoint has an independent view of the universe, it considers it the "goal of politics"; another group does not value the existence of the universe, and the third group considers it as "the mean" of achieving the goals beyond the prosperity of the eternal life. This study, by examining the verses of the Quran, attempts to show which group is accepted in the Qur'an and which is criticized

کلیدواژه‌ها [English]

  • Univers
  • Politics
  • Purpose
  • Necessity
  • Quran
‌آل‌سلمان، ابوعبیدة حسن. (‌1412ق./ 2001م.). مجموعه أجزاء حدیثیة. ط1. بیروت: دارابن حزم.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی. (بی‌تا). الف. تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس (طبقات المدلسین). اردن: مکتبة المنار.
ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی. (بی‌تا). ب. تقریب‌التهذیب. بیروت: دار المعرفة.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1404 ق/ 1984 م.). تهذیب التهذیب. بیروت: دار الفکر.
ابن‌داوود حلّی، حسن‌بن علی. (1392 ق/ 1972 م.).کتاب الرجال. نجف: منشورات مطبعة الحیدریة.
ابن الضریس البجلى، محمدبن ایوب. (1408ق.). ‏فضائل القرآن و ما أنزل من القرآن بمکة و ما أنزل بالمدینة. چ 1. دمشق: دار الفکر.
ابن‌عطیه، عبدالحق‌بن غالب. (1392ق.). مقدتان فی علوم القرآن. چاپ آرتور جفری و عبدالله اسماعیل صاوی. قاهره:‌ مکتبة الخانجی.
‌ابن‌ندیم، محمدبن اسحاق. (بی‌تا). الفهرست. بی‌جا: بی‌نا.
‌ابوحاتم، محمد‌بن حبان. (1401ق.). کتاب الثقات. هند: دائرة‌المعارف العثمانیة.
البانی، محمد. (بی‌تا). التعلیقات الحسان علی صحیح ابن‌حبان. جدّه: دارباوزیر.
امینی، سید عبدالحسین. (1420ق.). سلسلة الکذّابین والوضّاعین. تحقیق سید رامی یوزبکی. چ1. قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة.
انصاری قمی، حسن. (1378). «دربارة دو کتاب از سلسله‌پژوهش‌های تفسیر تطبیقی». کتاب ماه دین. ش25 (پیاپی 145). صص 46ـ48.
ایازی، سیدمحمد‌علی. (1378). کاوشی در تاریخ جمع قرآن. چ1. قم: کتاب مبین.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1380). مصحف امام علی(ع). چ1. تهران:‌ وزارت ارشاد اسلامی.
بابائی، علی‌اکبر. (1387). تاریخ تفسیر قرآن. چ1. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بابائی، علی‌اکبر، غلامعلی عزیزی‌کیا و مجتبی روحانی‌راد. (1379). روش‌شناسی تفسیر قرآن. چ1. قم: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه و سازمان سمت.
بخاری، محمدبن اسماعیل. (1407ق.). التاریخ الکبیر. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1406ق. /1986م.).کتاب الضعفاء الصغیر. بیروت: دار المعرفة.
بهجت‌پور، عبد الکریم. (1392). تفسیر تنزیلی. چ1. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
بیهقی، احمد‌بن الحسین. (1405ق./ 1985م.). دلائل النبوةو معرفةأحوال صاحب الشریعة. تحقیق عبدالمعطی قلعجی. ط1. بیروت: دار الکتب العلمیة.
جلالی نائینی، سیدمحمدرضا. (1390). تاریخ مع قرن کریم. چ3. تهران: سخن.
حسکانی، عبیدالله بن‌عبد‌الله. (1411ق.). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. ط1. تهران: وزارة الثقافة و الارشاد الاسلامی؛ مؤسسة الطبع و النشر.
‌حلی، حسن‌بن یوسف. (1402ق.). رجال العلامة الحلی. قم: منشورات الرضی.
خضرمی، عبدالرحمن‌بن محمد(ابن‌خلدون). (1363). العبر تاریخ ابن خلدون. ترجمة عبدالمحمد آیتی. چ 1. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
خوئی، سیدابوالقاسم. (1409ق.). معجم الرجال الحدیث. قم: مدینة العلم.
ذهبی، محمدبن احمد. (1985م.). سیر اعلام النبلاء. تحقیق شعیب الارناؤوط و دیگران. چ3. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1409ق./ 1988م.). سیر اعلام النبلاء. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1413ق./ 1993م.). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. ط2. بیروت: دار الکتاب العربی.
‌رحمتی، محمدکاظم. (1380). «پژوهشی در باره کرامیة». کتاب ماه دین. ش43. صص 37ـ52.
‌زرکشی، محمدبن عبدالله. (بی‌تا). البرهان فی علوم القرآن. بیروت: دار المعرفة.
سبحانی، جعفر. (بی‌تا). فروغ ابدیت. قم: دار التبلیغ اسلامی.
سیوطی، جلال‌الدّین. (1421ق./ 2001م.).الإتقان فی علوم القرآن. چ2. بیروت: دار الکتاب العربی.
ــــــــــــــــــــــ . (1404ق.). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. (1376). مفاتیح الأسرار و مصابیح‌الأبرار. چ1. تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
طباطبائی، سید محمدحسین. (1390ق.). المیزان. ط 2. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1353). قرآن در اسلام. چ2. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. با مقدمه محمدجواد بلاغی. چ3. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبری، محمدبن جریر. (1408ق.).  تاریخ الأمم والملوک. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1387/1967م.). تاریخ الأمم و الملوک. تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم. ط2. بیروت: دار التراث.
طوسی، محمدبن حسن. (1415ق.). رجال طوسی. قم: جامعة مدرسین.
الفارسی، عبدالغافر ‌بن اسماعیل. (1414ق./ 1993م.). المنتخب من کتاب السیاق لتاریخ نیسابور. تحقیق محمدکاظم المحمودی. تلخیص ابراهیم بن محمد الصریفینی. ط1. بیروت: دارالکتب العلمیة.
قمی‌مشهدی، محمدبن محمدرضا. (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. چ1. قم: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کشی، محمدبن عمر. (1404ق.). رجال کشی. قم: مؤسسة آل البیت.
کلباسی، ابوالمهدی. (1332). سماء المقال فی تحقیق الرجال. قم: مکتبة البرقعی.
مامقانی، عبدالله. (بی‌تا). تنقیح المقال فی علم الرجال. بی‌جا: بی‌نا.
المبانی لنظم المعانی جفری. (1392ق.).تحقیق آرتور جفری. قاهره: مکتبة الخانجی.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق.). بحار الانوار. بیروت: بی‌نا.
‌رحمتی، محمد کاظم. (1383). «زین الفتی و مؤلف آن». آیینة پژوهش. ش88. صص 37ـ52.
‌مرتضی عاملی، سیدجعفر. (1423ق./ 2002م.). ‌ أفلا تذکرون (الحوارات فی الدین و العقیده). ط1. بیروت: مرکز الإسلامی للدراسات.
معرفت، محمدهادی. (1386). التمهید فی علوم القرآن. چ1. قم: مؤسسة التمهید.
ــــــــــــــــــــــــــ . (1428ق.). التفسیر و المفسرون. چ 1. مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الإسلامیة.
بلخی، مقاتل‌بن سلیمان. (1423ق.). تفسیر مقاتل بن سلیمان. تحقیق عبداللّه شحاته و عبدالله محمود. ط1. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ناصرالدین الالبانی، محمدناصر. (1424ق./ 2003م.). التعلیقات الحسان علی صحیح ابن حبان و تمییز سقیمه من صحیحه، و شاذه من محفوظه. ط1. عربستان: المملکة العربیة السعودیة،‌ دار باوزیر.
نجاشی، احمدبن علی. (1365). رجال. چ6. قم:‌ مؤسسة النشر الاسلامی.
نکونام، جعفر. (1380). درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن. چ1. تهران:‌ نشر هستی‌نما.
نویهض، عادل. (1409ق.). معجم المفسرین. بی‌جا: مؤسسة نویهض الثقافیة.
هندی، سید حامدحسین. عبقات الأنوار فی إمامةالائمةالأطهار. ترجمة حسان‌بن ابراهیم کرمانی. ج18. چ2. اصفهان:‌ کتابخانة امیرالمؤمنین.
یعقوبی، احمد‌بن یعقوب. (بی‌تا). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دار صادر.