نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

چکیده

از میان دانشمندانی که در کنار تفسیر معانی و مضامین آیات، به مباحث بلاغی و زیباشناختی آیات عنایتی خاص داشته، زمخشری (متوفّای 538 ق) است که تفسیر وی آمیزه‌ای از مباحث دستوری و بلاغی بوده و به عبارتی، «قوانین نحوی» را در کشف وجوه زیبایی آیات قرار داده است. پژوهش حاضر در تلاش است با تکیه بر روش توصیفی‌ـ تحلیلی، دیدگاه‌های بلاغی صاحب کشّاف از حروف جاره را دسته‌بندی و مورد واکاوی قرار دهد. این بررسی نشان می‌دهد زمخشری زیبایی ادبی حروف جاره را از دریچه نظم و ترکیب آیات می‌نگرد و در تحلیل جمال‌شناسی خود به مباحثی چون: «تعلّق»، «تنوّع دلالت» و «کارکرد بلاغی» عنایت ویژه دارد. وی با اسلوب خاص خود که مبتنی بر پرسش و پاسخ است، علت‌های ادبی حروف را جویا می‌شود و سعی می‌کند معانی مختلف آن‌ها را با توجه به فضای کلّی آیه و در همنشینی با واحدهای دیگر جمله بسنجد. زمخشری در ذیل تفسیر آیه 29 سوره لقمان، بی‌توجهی به تنوّع این حروف و ظرائف ادبی آنها را به صراحت نقد نموده و آن را ناشی از بی‌ذوقی می‌داند. با تحلیل گفته‌ها و نکته‌سنجی‌های وی در باب حروف جر، کارکردهای زیباشناختی این حروف از نگاه این مفسّر را می‌توان در سه بُعد «تصویرگرایی»، «تعدد معانی» و «مبالغه و تأکید» دسته‌بندی نمود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Aesthetics of the jarr prepositions in the Holy Quran from Zamakhshari’s Perspective

نویسنده [English]

  • asghar shahbazi

Imam Khomeini International University

چکیده [English]

Doubtlessly, some part of the Quran’s literary beauty and delicacy lies in its small linguistic components i.e. Zakhakhshari is a scholar who has aesthetic interest in interpreting verses. In this article, we studied the rhetorical functions of jarr prepositions in a number of Quranic verses from Zamakhshari’s perspective and evaluated its value in the beauty of the verses. This evaluation shows that Zamakhshari looks at the literary beauty of the jarr prepositions through the order and compound of verses and focuses on the semantic structure of verses in his aesthetic analysis. With his specific question-and-answer-based method, he looks for the linguistic causes of the prepositions and tries to measure their implication and different meanings regarding the general atmosphere of the verses and in combination with other units of the sentences. He believes that inattention to varieties of these prepositions and their literary delicacies result from tastelessness; and states that his aesthetic interpretation focuses on imagery, semantic plurality, exaggeration and emphasis on the jarr prepositions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • aesthetics
  • jarr prepositions
  • Zamakhshari
  • Tafsir Al-koshaf
منابع و مآخذ
قرآن کریم
آذرنوش، آذرتاش. (1387). آموزش زبان عربی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ابراهیم شاذلی، سید قطب. (1412ق.). فی ظلال القرآن. چ17. بیروت: دارالشروق.
ابن‌الرسول، محمدرضا و حبیب عسکری. (1390). «الحروف الجارة عند جمهور النحاة والعلامة البهبهانی». مجلة بحوث فی اللغة العربیةوآدابها. ش4. صص 7 ـ 15.
ابن‌جنی، ابوالفتح عثمان. (1993م.). سرّ صناعة الإعراب. تحقیق حسن هنداوی. دمشق: دارالقلم.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). الخصائص. تحقیق محمدعلی نجار. قاهره: المکتبة العلمیة.
ابن‌مالک اندلسی، محمّدبن عبدالله. (بی‌تا). متن الألفیه. بیروت: المکتبة السعبیة.
ابن‌عاشور، محمدبن طاهر. (بی‌تا). التحریر و التنویر. بیروت: مؤسسة التاریخ.
ابن‌یعیش. موفق‌الدین. (2001م.). شرح المفصّل للزمخشری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابوحیان، محمدبن یوسف. (1420ق.). البحر المحیط فی التفسیر. بیروت: دارالفکر.
ابوموسی، محمدحسین. (بی‌تا).البلاغة القرآنیةفی تفسیر الزمخشری و أثرها فی الدراسات البلاغیة. قاهره: دارالفکر العربی.
بنت الشاطیء، عایشه عبدالرحمن. (1968م.). الإعجاز البیانی للقرآن. مصر: دارالمعرف.
جواری، احمد عبدالستار. (1974م.). نحو القرآن. بغداد: مطبعة المجمع العلمی العراقی.
حسین، عبدالقادر. (1998م.). أثر النحاة فی البحث البلاغی. قاهره: دار غریب للطباعة والنشر والتوزیع.
خضری، محمدحسین. (1989م.). من أسرار حروف الجر فی الذکر الحکیم. قاهره: مکتبة وهبة.
خضیر، محمد احمد. (2001م.). علاقةالظواهر النحویةبالمعنی فی القرآن الکریم. قاهره: مکتبة الانجلو المصریة.
خیامپور، عبدالرسول. (1344). دستور زبان فارسی. تبریز: ستوده.
درویش، محی‌الدین. (1415ق.). اعراب القرآن الکریم وبیانه. دمشق: دارالإرشاد.
دسوقی، ابراهیم. (2006). المجال الدلالی للفعل و معنی حرف الجر المصاحب له. قاهره: دار غریب.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1390). مفردات الفاظ قرآن کریم. ترجمة حسین خداپرست. قم: انتشارات نوید اسلام.
زمخشری، جارالله محمود. (1407ق.). الکشّافعنحقائقالتنـزیلوعیونالأقاویلفیوجوهالتأویل. چ2. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1998). أساس البلاغة. تحقیق محمّد باسل عیون السود. بیروت: دارالکتب العلمیة.
سامرائی، فاضل صالح. (2000م.). معانی النحو. عمان: دار الفکر.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (2008م.). أسئلة بیانیة فی القرآن الکریم. قاهره: مکتبة التابعین.
سیبویه، عمروبن عثمان. (1375). الکتاب. تحقیق عبدالسلام محمد هارون. قاهره: مکتبة الخانجی للنشر والتوزیع.
سیوطی، جلال‌الدین. (1388). الإتقان فی علوم القرآن. ترجمة سید محمود دشتی. قم: دانشکدة اصول‌الدّین.
شفیعی کدکنی. محمدرضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. چ6. تهران: انتشارات نگاه.
طالقانی، محمود. (1362). پرتویی از قرآن. چ4. تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1374). ترجمةتفسیرالمیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیه.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. چ3. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
عباس‌زاده، حمید. (1390). «کارکردهای زیباشناختی حذف حروف جارّه در قرآن کریم». آموزه‌های قرآنی. ش13. صص 89 ـ 109.
علوی، یحیی‌بن حمزه. (1914م.). الطراز المتضمن لأسرار البلاغة وعلوم حقائق الإعجاز. قاهره: مقتطف.
عمّار، محمود اسماعیل. (1418ق.). الأخطاء الشائعة فی استعمالات حروف الجر. ریاض: دار عالم الکتب.
غلائینی، مصطفی. (2005م.). جامع الدروس العربیة. بیروت: دار الکوخ.
مبارک، مازن. (1999م.). الموجز فی تاریخ البلاغة. دمشق: دار الفکر.
مرادی، حسن بن القاسم. (1992م.). الجنی الدانی فی حروف المعانی. تحقیق فخرالدّین قباوه ومحمد ندیم فاضل. بیروت: دار الکتب العلمیة.
مصطفوی، حسن. (1385). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی