تحلیل و نقد روش«معیارگزینی شعر جاهلیت» در تفسیر قرآن کریم

ابراهیم نژاد, محمد رضا

doi:10.22054/rjqk.2020.47471.1956

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

محمد رضا ابراهیم نژاد

دانشیار گروه معارف اسلامی ،دانشگاه علامه طباطبائی تهران ایران

https://doi.org/10.22054/rjqk.2020.47471.1956

چکیده

دانشمندان مسلمان، برای دانش «تفسیر قرآن » رتبه نخستین اهمیت را ذکر می‌کنند چرا که موضوع این علم قران کریم است و دیگر علوم اسلامی همچون کلام، فقه، حدیث و اخلاق به آن وابسته‌اند. لازمه این ویژگی آنست که دانش تفسیر چنانکه در عرصه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد، به موازات آن نیاز به آسیب‌شناسی مضاعف دارد. یکی از جنبه‌های آسیب شناسی و آسیب پذیری تفسیر، روش استفاده از «ادبیات معیار» است که در شناخت ساختار و مضمون آیات قرآن نقش کلیدی دارد. از عصر صحابه و تابعین برخی از مفسران، شعر عرب جاهلی یا دیوان عرب را به عنوان ادبیات معیار در تفسیر قرآن برگزیده اند. درمقابل،عده ای دیگرازمفسران همواره بااین گرایش تفسیری مخالف بوده و متن قرآن کریم را «ادبیات معیار» دانسته و شعر جاهلی را شایستة مرجعیت تفسیر قرآن ندیده اند. در این پژوهش گذشته از کشف عوامل گرایش به شعر جاهلی و دیوان عرب ، دیدگاه و سیره مفسران وابسته به این گرایش در مقایسه با دیدگاه و سیره مفسران قرآن گرا تحلیل گردید، جنبه های ضعف ونارسایی وبرخی آثارمنفی که بر این گرایش مترتب شده و اختلافاتی در عرصه‌های تفسیری، فقهی و... را باعث شده مورد نقد منصفانه قرارگرفته که می‌تواند گامی در مسیر شناخت یکی از آسیب‌های دانش تفسیر شمرده شود.
کلید واژگان
دیوان عرب، شعر جاهلی، دیوان گرایان، قرآن گرایان، ادبیات معیار، دانش تفسیر

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A critique and Analysis of Criterion of Ignorance Poetry in Tafsir

نویسنده [English]

mohaamdreza ebrahimnejad

Associate Professor, Department of Islamic Studies, Allameh Tabataba'i University, Tehran Iran

چکیده [English]

Quran's Tafsir has been regarded be of utmost importance among numerous fields of Islamic studies, as the subject of this field is Quran, which all other fields of Islamic studies such as Fiqh, Hadith, and ethics rely on.
Islamic scholars have long used the "Reference Literature" or the Ancient poems of Arabs to interpret the words and verses of Quran and any interpretation of Quran's statements have been benchmarked against this literature. A group of scholars, however, disagree with this approach and believe that the Ancient poems do not merit such attention. In this paper, we first study the roots and causes of this tendency among Tafsir scholar and then examine the two competing views - one relying on Ancient poems and the other dismissing it as a reliable source of interpretation for Quran. We then provide an analysis which can serve as a first step in deciphering the pros and cons of each approach.

کلیدواژه‌ها [English]

Arab Divan
Ancient poems
Divanism
Quranists
Reference literature

مراجع

ابن عاشور، محمد طاهر. (1420ق.). التحریر و التنویر. چ 1. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

ابن قتیبه، عبدالله‌ابن مسلم. (1411ق.). تفسیر غریب القرآن. تحقیق رمضان. چ 1. بیروت: دار و مکتبة الهلال.

ابن‌ادریس، محمد‌ابن منصور. (1410ق.). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. چ 1. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

ابن‌عباس، عبدالله. (1413ق). غریب القرآن فی شعر العرب. تحقیق نصرالله احمد. بیروت: مؤسسة الکتاب الثافیه.

ابوحیان اندلسی، محمدابن یوسف. (1413ق.). البحر المحیط. چ 1. بیروت: دارالکتب العلمیة.

الامام الحسین(ع). (1430ق.). التفسیر الاثری التطبیقی. تحقیق محمدعلی حلو. چ 1. کربلا: عتبة حسینیه.

بیضاوی، عبدالله. (1410ق.). انوار التنزیل و اسرار التأویل. چ 1. بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.

ثعالبی، عبدالرحمن‌ابن محمد. (1418ق.). الجواهر الحسنان تحقیق عبدالموجود، عادل احمد. چ 1. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

حلّی، علامه حسن‌بن یوسف. (1388ق.). تذکرۀ الفقهاء. چ 1. قم: مؤسسة آل البیت.

راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد. (1412ق.). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق داوودی. بیروت: دارالشامیة. [نرم افزار].

زمخشری، محمودابن عمر. (بی‌تا). الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل. چ 1. قم: نشر البلاغه.

سیوری، مقداد. (1365ش.). کنز العرفان فی فقه القرآن. چ 3. تهران: انتشارات مرتضوی.

سیوطی، عبدالرحمن‌ابن محمد. (1404ق.). الدر المنثور فی التفسیر بالماثور. قم: کتابخانة مرعشی.

شوکانی، محمد. (1414ق.). فتح القدیر. چ 1. دمشق: دار ابن‌کثیر.

صادقی تهرانی، محمد. (1432ق.). الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنة. چ 2. قم: نشر فرهنگ اسلامی.

صافی، محمود عبدالرحیم. (1418ق.). الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه. چ 4. دمشق: دار الرشید. (نرم افزار).

طباطبایی ، سیدمحمدحسین. (1390ق.). المیزان فی تفسیرالقرآن. چ 2. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.

طبرسی، فضل‌ابن حسن. (1372ش.). مجمع البیان. چ 3. تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طبرسی، فضل ابن حسن. (1410ق.). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف. چ 1. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.

طبری، محمدابن جریر. (1420ق.). جامع‌البیان. بیروت: دارالکتب العلمیة الثالثة.

طنطاوی جوهری. (بی‌تا). الجواهر فی تفسیر القرآن الکریم. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.

طوسی، محمدابن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

عاملی، حر، محمدابن الحسن. (1409ق.). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. چ 1. قم: مؤسسة آل البیت.

فاضل الکاظمی، محمد. (1365ش.). مسالک الافهام الی آیات الاحکام. چ 2. قم: انتشارات مرتضوی.

فخر رازی، محمدبن عمر. (1420ق.). تفسیر کبیر. چ 3. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.

فیض کاشانی، محسن (محمد). (1415 ق.). تفسیر الصافی. تحقیق اعلمی. چ 2. تهران: مکتبة الصدر.

قرطبی، محمد‌ابن احمد. (1372ق.). الجامع لاحکام القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

قمی، علی‌ابن ابراهیم. (1363ش.). تفسیر القمی. تحقیق جزایری. چ 3. قم: دارالکتاب.

کاشفی، حسین‌ابن علی. ( 1379ش.). جواهر التفسیر. تحقیق عباسی. چ 1. تهران: نشر میراث مکتوب..

مشهدی، میرزا محمد. (1368ش.). کنز الدقائق و بحر الغرائب. تحقیق درگاهی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

موسوی سبزواری، عبدالاعلی. (1409ق.). مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن. چ 2. بی‌جا: بی‌نا.

معرفت، محمدهادی. (1379ش.). تفسیر و مفسران. چ 1. قم: مؤسسة فرهنگی انتشاراتی التمهید.

نحّاس، احمدابن محمد. (1408ق.). معانی القرآن الکریم. تحقیق محمدعلی صابونی. چ 1. مکه: نشر جامعه ام‌القری.

نیشابوری نظام، حسن‌ابن محمد. (1416ق.). تفسیر غرائب القرآن و زغائب الفرقان. چ 1. بیروت: دارالکتب العلمیة.

نجفی، محمدحسن. (1404ق.). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. چ 7. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

یزیدی، عبدالله‌ابن یحیی. (1405ق.). غریب القرآن و تفسیره. تحقیق حاج محمد سلیم. چ 11. بیروت: عالم الکتب.