نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد

2 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث مرکز آموزش‌های الکترونیکی دانشگاه قرآن و حدیث، قم

چکیده

نوجوانان احساسات پُرتلاطم و متغیّر دارند. لذا برای اینکه بتوان از آنها افرادی متعهّد به انجام وظایف خود و رعایت حقوق دیگران پرورش داد، باید در کنار روش‌های تربیت اجتماعی، از راهکارهای تربیت عاطفی نیز استفاده نمود تا آموزش‌ها عمیق‌تر و اثرپذیرتر گردد. در قرآن و احادیث، دو شیوة کلّی تربیت اجتماعی و عاطفی تربیتی مشاهده می‌شود: الف)‌ توصیه‌های لازم به والدین و مربّیان برای تربیت نوجوانان؛ مانند: تکریم و احترام متربّی، مدارا کردن با متربّی، محبّت کردن به متربّی، توجّه دادن متربّی به سَر و وضع ظاهر، اعتدال و میانه‌روی با متربّی، آموزش آداب معاشرت به متربّی، آمادگی متربّی برای تشکیل خانواده، ارائة الگو به متربّی، تشویق و تنیبه متربّی. ب) آموزش‌های مورد نیاز جوانان برای تربیت اجتماعی و عاطفی که شامل آموزش‌های نظری مانند شناخت رفتارها و مهارت‌های مثبت، از جمله خوش‌اخلاقی، رعایت ادب، تعدیل غرائز، عفو و گذشت، خیرخواهی برای دیگران، نیکو سخن گفتن و نیز شناخت رفتارها و مهارت‌های منفی، از قبیل بدگمانی و سوءظن، خودخواهی، تحقیر، کوچک شمردن دیگران و... و شامل آموزش‌های عملی از جمله اعتماد به نَفْس و تقویت اراده، مبارزه با عادات ناپسند، تفکّر و آگاهی، دوست‌یابی و مسئولیّت‌پذیری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Social and Emotional Training Strategies in the Quran and Hadith

نویسندگان [English]

  • Seyed Masoud Omrani 1
  • Hosein Afsar Deir 2
  • Marjan Sadat Omrani 3

چکیده [English]

Adolescents are constantly interacting with people around themselves and also their emotions are turbulent and changing. Therefore, for having people who are committed to their responsibilities and others’ rights, besides social training strategies, emotional training strategies should be applied to benefit from more effective and deeper training. There exist two general methods of social and emotional training. The first set refers to such required recommendations to parents and teachers to educate adolescents as to honor and respect learners, understand learners, love learners, focus their attention to their appearances, behave logically and moderately with learners, teach them etiquettes, make them ready to form a family, set a model for the learner, encourage and punishment learners. The second general method deals with the training needed to train social and emotional behavior and skills to adolescents which includes positive theoretical such as having well behavior, being polite, controlling instincts, being forgiveness, being benevolence to others, speaking well, and  recognizing negative behaviors such as having doubts and being suspicious, being arrogant, disdaining and belittling others. It also includes practical training like strengthening confidence and determination, struggling with bad behaviors, being thoughtful and aware, making friends and taking responsibility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • adolescents
  • Emotional training
  • Social training
  • Taking responsibility
  • Controlling emotions
قرآن کریم.
ابن‌بابویه قمی، محمّدبن على‏. (1362). الخصال‏. تحقیق علی‌اکبر غفّارى. چ 1. قم‏: جامعة مدرّسین.‏
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1413ق.). من لا یحضره الفقیه. تحقیق علی‌اکبر غفّارى. چ 2. قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرّسین حوزة علمّیة قم‏.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1378ق.). عیون أخبار الرّضا(ع)‏. تحقیق مهدی لاجوردى. چ 1‏. تهران: نشر جهان.‏
ابن‌شعبة بحرّانی، حسن‌بن على. (1382). تحف‌العقول. ترجمة احمد جنّتى. چ 1‏. تهران‏: مؤسّسة امیرکبیر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1404ق.). تحف‌العقول. تحقیق على‌اکبر غفّارى. چ 2. قم: جامعة مدرّسین‏.
ابن عبدالبر، ابوعمرو یوسف. (۱۳۸۴). بهجة المَجالس واُنس المُجالس. دمشق: وزارة الثّقافة.
ابن‌فهد حلّى، احمد‌بن محمّد و حسین غفّارى ساروى. (‏1375).‏ آیین بندگى و نیایش. ترجمة عدّة‌الدّاعی. چ 1‏. قم‏: بنیاد معارف اسلامی‏.
احمدى میانجى، على. (1426ق.).‏ مکاتیب الأئمّة علیهم‌السّلام‏. چ 1.‏ تحقیق مجتبی فرجى. قم:‏ دارالحدیث‏.
اردستانی، احمد صادق. (۱۳۶۹). اخلاق خانواده. تهران: حافظ نوین.
افخمی اردکانی، محمّدعلی. (1386). «تبیین روش‌های تربیت اجتماعی در نهج‌البلاغه». پژوهشهای نهج‌البلاغه. ش21 و 22. صص 9ـ39.
الهامی‌نیا، علی‌اصغر و محمّدرضا احمدی. (1387). تعلیم و تربیت در اسلام. بی‌جا: ادارة آموزش‌های عقیدتی سیاسی نمایندگی ولی فقیه در سپاه.
الهامی‌نیا، علی‌اصغر. (۱۳۸۶).اخلاق اطّلاعاتى. قم: زمزم هدایت.
ام‍ی‍ری‌ گ‍روس‍ی‌، غ‍لام‍رض‍ا. (۱۲۹۹ق.). ت‍ع‍ال‍ی‍م‌ قرآن‌. ب‍ا ت‍رج‍م‍ه‌ و ت‍ف‍س‍ی‍ر از ائمّة معصوم‍ین. ت‍ه‍ران: آف‍ری‍ن‍ش.
امینی، ابراهیم. (1381). آیین تربیت. تهران: انتشارات اسلامى.
ایمانی، محسن. (1367). «تربیت اجتماعی؛ نقش خانواده در تربیت اجتماعی». مجلّة تربیت. ش 28. صص 40ـ43.
ـــــــــــــــــ . (1367). «تربیت اجتماعی (مراتب تربیت اجتماعی)». مجلّة تربیت. ش 29. صص 36ـ38.
پاینده، ابوالقاسم‏. (1382 ). نهج‌الفصاحه. چ 4. تهران‏: دنیاى دانش‏.
تمیمی آمدی، عبدالواحدبن محمّد. (1366). الف. غُرَرُالحِکَم و دُرَر الکَلِم‏. شرح آقا جمال خوانسارى. چ 4. تحقیق جلال‌الدّین‏ حسینى ارموى محدّث. تهران‏: دانشگاه تهران‏.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1366). ب. تصنیف غُرَر الحِکَم و دُرَرُ الکَلِم.‏ چ 1. تحقیق مصطفی درایتى. قم:‏ دفتر تبلیغات.
حبیبی، یحیی. (1385). «مسئلة امکان کنترل هیجان‌های چالشی در تربیت عاطفی». مجلّة راه تربیت (ویژه‌نامة تربیت اخلاقی). ش 1. صص 135ـ154.
ـــــــــــــــــ . (1386). «عوامل تأثیرگذار در تربیت جوانان». مجلّة طوبی. ش 17. صص 40ـ46.
حرّ عاملى، محمّدبن حسن. (1409ق.). وسائل الشّیعه. تحقیق مؤسّسة آل البیت(ع). چ 1. قم‏: مؤسّسة آل البیت(ع).
حکیمى، محمّدرضا و دیگران. (1380). الحیاة. ترجمة احمد آرام‏. چ 1. تهران‏: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.‏
حلبی، علیّ‌بن ابراهیم. (1417ق.). سیرة‌السیّد احمد البدوی. الکتاب ‌المسمّی بالنصیحة العلویّة فی بیان حُسن طریقة السّادة‌الأحمدیّة. احمد عزّالدّین عبداللّه. قاهره: بی‌نا.
الحلبی، علیّ‌بن‌برهان. (بی‌تا). سیرة حلبیّۀ. لبنان ـ بیروت: دار المعرفة.
خائف الهی، احمدعلی و محمّد دوستار. (1382).«ابعاد هوش هیجانی». مجلّة مدیریّت و توسعه. ش 18. صص 52ـ62.
خدایاری فرد، محمّد. (۱۳۸۴). مسائل نوجوانان وجوانان. چ 1. تهران: انجمن اولیاء و مربّیان جمهوری اسلامی ایران.
دانش خانواده وجمعیّت. (1393). به کوشش جمعی از نویسندگان. چ 10. بی‌جا: معارف.
داودى، محمّد. (1390). اخلاق اسلامی‌ـ مبانی و مفاهیم. بی‌نا: معارف.
دراز، محمّد عبدالله. (١٣٨٧). آیین اخلاق در قرآن. ترجمة، محمّدرضا عطایی. چ 1. مشهد مقدّس: آستان قدس رضوی.
دلشاد تهرانی، مصطفی. (1372). سیرة نبوی منطق عملی سیرة اجتماعی. دفتر دوم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
دیلمى، احمد و مسعود آذربایجانى. (1380). اخلاق اسلامى. چ 2.  قم: نهاد نمایندگى مقام معظّم رهبرى در دانشگاه‌ها، معاونت امور اساتید و دروس معارف.
الدّیلمی، شیرویة‌بن شهرداربن شیرویه. (1406ق.). الفردوس بمأثور الخطاب. تحقیق السّعید بن بسیونی زغلول. بیروت: دار الکتب العلمیّة.
شبّر، سیّد عبدالله. (١٣٧٨). اخلاق. تحقیق محمّدرضا جبّاران. قم: هجرت.
شریف‌الرّضى، محمّدبن حسین.‏ (1414ق.). نهجالبلاغه. چاپ صبحی صالح. تحقیق فیض‌الإسلام. چ 1. قم: هجرت‏.
طبرسى، فضل‌بن حسن‏. (1390 ق.). إعلام الورى بأعلام الهدى. چ 3. تهران‏: اسلامیّه.‏
طیّب، سیّد عبدالحسین. (1378). أطیب البیان فی تفسیر القرآن. چ 2. تهران: انتشارات اسلام.
غفرانی، محمّد. (1358). «تربیت نوجوان در مکتب اسلام؛ مشکلات عاطفی نوجوان». مجلّة پیوند. ش 3. صص 14ـ19.
فاخری، علیرضا و محمّدحسین منتظرى. (بی‌تا). اخلاق در خانواده. تهران: ادارة آموزشهای عقیدتی سیاسى.
فلسفی، محمّدتقی. (۱۳۸۳). گفتار فلسفی جوان از نظر عقل و احساسات. تهران: فرهنگ اسلامی‏.
فیّاض‌بخش، محمّدتقی. (1389‏). کرامت نفس در تربیت کودک. تهران: فردافر.
قائمی، علی. (۱۳۷۸). مجموعه‌بحث‌ها در زمینة شناخت، هدایت و تربیت. تهران: بی‌تا.
قرائتی، محسن. (١٣٨۶). گناه‌شناسی. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
قمی، شیخ عبّاس. (بی‌تا). سفینةالبحار و مدینةالحکم و الآثار. بیروت: دار المرتضی.
کلینی، محمّدبن یعقوب. (1407ق.). الکافی. تحقیق على‌اکبر غفّارى و محمّد آخوندى. چ 4. تهران: دار الکتب الإسلامیّة.
متّقی‌الهندی، علیّ‌بن حسام‌الدّین. (1401ق.). کنزالعمّال فی سنن الأقوال و الأفعال. چ 5. بیروت: مؤسّسة الرّسالة.
مجلسی، محمّدباقر. (1379). احتجاجات. ترجمة بحارالأنوار. ترجمة موسی خسروی. چ 1. ‏تهران: اسلامیّه‏.
ـــــــــــــــــــــ . (1404ق.). بحارالأنوار، الجامعة لِدُرَرِ أخبار الأئمّة الأطهار(ع). چ 2. تحقیق جمعى از محقّقان. بیروت: دار إحیاء التّراث العربی‏.
مرزوقی، رحمت‌الله و عبّاس اناری‌نژاد. (1386). «تربیت اجتماعی از منظر نهج‌البلاغه». مجلّة تربیت اسلامی. ش 4. صص 163ـ192.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1390). «جامعه‌شناسی کاربردی». مجلّة علمی پژوهشی دانشگاه اصفهان. س 22 (پیاپی 44). ش 4. صص 35ـ50.
مظلومی، رجبعلی. (1365). «ملاحظاتی در باب تربیت نوجوان». مجلّة تربیت. ش 9. صص 38ـ39.
مقدّس‌نیا، محمّد و محمّدمهدی محمّدی. (1387). آداب معاشرت. چ 5. قم: زمزم هدایت.
مکارم شیرازى، ناصر و دیگران. (1374). تفسیر نمونه. چ 1. تهران: دارالکتب الإسلامیّة.
ملکوتی‌فر، ولی‌الله. (1388). تربیت در نهج‌البلاغه. بی‌جا: امید مهر.
منصورنژاد، محمّد. (1384). مجلّة پژوهشهای تربیت اسلامی. ش 1. صص 7ـ40.
مهدوی کنی، محمّدرضا. (1373). نقطه‌هاى آغاز در اخلاق عملى. چ 1. تهران: فرهنگ اسلامی.
ورّام، مسعودبن عیسی. (1369). مجموعة ورّام، آداب و اخلاق در اسلام. ترجمة تنبیه الخواطر. محمّد رضا عطایی. چ 1. مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى‏.
وفادار، علی. (1384). «مشکلات جوانان و تأثیر رفتار والدین». مجلّة نامة علوم انسانی. ج 12. صص 83ـ102.
هدایتی فخر داود، ابوالفضل. (1387). اصول اخلاق اجتماعی اسلام از منظر امام خمینی(ره). تهران: مؤسّسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
یکصد درس زندگی از امام علی(ع). (1384). پژوهشکدة تحقیقات اسلامی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نمایندگی ولی فقیه. قم: زمزم هدایت.