قرآن و معارف قرآنی
بازخوانی مدافعانه از اندیشه آخوند خراسانی در مسأله تحریف قرآن

روح الله محمدعلی نژاد عمران

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1402

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.62338.2372

چکیده
  اگرچه در اندیشه غالب الهیات اسلامی، روایات تحریف‌نما مقبولیت نداشته و به‌طور ویژه شیعیان بر این باورند که هرگز در محتوی و الفاظ قرآن کریم تحریف صورت نپذیرفته است، اما برخی گزارش‌ها از اقوال گاه بر پذیرش وقوع تحریف در قرآن از سوی شیعیان حمل می‌شود و اندیشۀ تحریف‌ناپذیری نزد شیعه را دچار خدشه می‌سازد. طرح ادعای علم اجمالی و مساعدت ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل مولفه‌های توحید اجتماعی از دیدگاه مفسران فریقین و روایات و نسبت‌سنجی آن با واژه «عبادت»

محمد عرب صالحی؛ فریده پیشوایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1402

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.74465.2837

چکیده
  توحید اجتماعی که اصطلاحی نوپدید و ازجمله مباحث کلام اجتماعی است، براساس تحقیقات قرآنی انجام شده و با الهام از جمله کلیدی لااله الاالله و بسیاری از آیات توحیدی، دارای دو مؤلفه اصلی نفی عبودیت غیر خدا و اثبات وحدانیت و ربویبت الهی است که مطابق آیات قرآن هر کدام دارای مؤلفه‌های فرعی هم هستند. نظر به اینکه در آثار موجود از انظار نوع متفکران ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
صورت بندی مشارکت سیاسی در نظام سیاسی مشروع؛ رهیافتی قرآنی:

علی آقاجانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1402

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.74490.2838

چکیده
  مشارکت سیاسی یکی از مهم ترین چالش های سیاسی در ساحت نظر و عمل محسوب می شود. براین اساس در پاسخ به پرسش از صورت های مشارکت سیاسی در نظام سیاسی مشروع، فرضیه بر پایه چارچوب نظری شکل بندی مشارکت سیاسی و روش تفسیر موضوعی در پی آن است که: مشارکت معطوف به کنش سیاسی حمایت گرانه، پرسش گرانه، منتقدانه و معترضانه، مشارکت معطوف به کنش سیاسی انتخاب ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
واکاوی مبانی نقلی اعتقاد به تاثیر آیه «و ان یکاد» برای دفع چشم زخم

اسماعیل اثباتی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1402

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.74934.2851

چکیده
  آخرین آیات سوره قلم از مشهور ترین آیات بین مردم است که به آیه «وان یکاد» مشهور است. شهرت و رواج این آیه در بین مردم بیشتر از آن جهت است که به عنوان حرزی در برابر چشم زخم شناخته شده است. در این نوشتار به ریشه یابی این باور پرداخته شده است. در منابع اهل سنت روایتی به نقل از کلبی گزارش شده که نشان می دهد در پی تلاش مشرکان برای آسیب رساندن ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
شاخص‌های عرفانی آیات و گزاره‌های قرآنی

حسین هاشم نژاد

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402، ، صفحه 1-39

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.71899.2748

چکیده
  گزاره یا همان قضیه منطقی کوچکترین واحد معرفت تصدیقی است که به "باور صادق موجّه" تعریف شده است. برخی از آیات قرآنی گزاره واحد هستند و برخی مشتمل بر چند گزاره‍اند.گزاره‍های قرآنی گاهی فقهی هستند، مانند:«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» گاهی اخلاقی‍اند، مانند:«إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ» گاهی کلامی هستند، مانند:«هُوَ ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
جستاری در لایه‌های معرفتی قرآن، سطوح فهم مخاطبان و میزان بهره‌مندی آنان از هدایت‌های قرآنی بر اساس آیات و روایات

مهدی(کورش) نجیبی

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402، ، صفحه 41-72

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.73293.2811

چکیده
  جستار پیش رو با اتخاذ روش تحقیق تلفیقی نقلی- استدلالی و نیز داده‍پردازی‍های توصیفی-تحلیلی و گردآوری کتابخانه‍ای- نرم افزاری مطالب به نگارش در آمده؛ نگارنده ضمن اشاره به لایه‍های هستی‍شناسی و معرفت‍شناسی قرآن؛ به تفصیل لایه‍های معرفتی قرآن را تبیین؛ و افزون بر فرق گذاری میان فهم قرآن و بهره‍مندی از هدایت‍های قرآن؛ ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تأملی در مفهوم اهل در قرآن با تأکید بر آیه 6 سوره مبارکه تحریم

سید علی حسینی زاده؛ سید محمود طیب حسینی

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.44471.2760

چکیده
  اساسی‌ترین واژه در قرآن کریم دال بر مفهوم خانواده واژه «اهل» است. مقاله حاضر در صدد است با روش تحلیل و توصیف، و با بررسی کاربردهای لغوی و قرآنی واژه «اهل» معنای اساسی آن و گستره مفهومی آن را کشف کرده و بر اساس آن «اهل» در آیه 6 سوره تحریم را بازتفسیر کند. نتایج حاصل از تحقیق آن است که از میان 5 معنای بیان شده برای «اهل» ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل شناختی سنّت ابتلاء از منظر قرآن

قاسم ترخان؛ علی‌اصغر هادوی‌نیا

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402، ، صفحه 101-128

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.72470.2772

چکیده
  از مهم‌ترین سنّت‌های تأثیرگذار در پیشرفت جوامع، سنّت ابتلاء است. پرسش اصلی این مقاله آن است که چگونه می‌توان با تکیه بر آموزه‌های قرآنی سنّت ابتلاء را با رویکرد شناختی مورد بررسی قرار داد. نوشتار حاضر با بهره‌گیری از روش توصیفی - تحلیلی در استنتاج دیدگاه، به پاسخ این پرسش می‌پردازد. در گام اول سه واژه سنّت، ابتلا و رویکرد شناختی ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
آسیب‌شناسی روانشناختی شایعه و راهکارهای مواجهه با آن در قرآن کریم

سید محمد حسین موسوی پور

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402، ، صفحه 129-168

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.72368.2779

چکیده
  ارتباط میان انسان‍ها امری غیرقابل انکار و مورد پذیرش همگان است. اما شکل برقراری ارتباطات متفاوت است. یک شکل آن، ارتباطات کلامی است و پدیده شایعه، بخشی از ارتباطات کلامی انسان‍ها در جامعه است. این پدیده‍ی کلامی دو جهت مثبت یا منفی دارد که براساس اغراض، گفتارها، شنیده‍ها و زمینه‍های موجود در میان افکار عمومی مردم شکل گرفته و ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تبیین و نقد ابتنای خوانش‌های زنانه از قرآن بر «عدل به مثابه یک مبنای کلامی برای تفسیر»

محسن بدره؛ کوثر میرزایی

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402، ، صفحه 169-200

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.72607.2785

چکیده
  مسألۀ عدل به ‌مثابۀ یکی از مبنای اصلی کلامی در زمینۀ خوانش مناسبات میان دو جنس از منظر قرآن کریم در میان اندیشه‌ورزان زن مسلمان جایگاه خاصی پیداکرده است. به گونه‍ای که یکی از مبانی اصلی خوانش‌های زنانه‌نگر نوین از قرآن کریم، اتکای بر عدل به مثابه یک مبنای کلامی است. دغدغه زنان نواندیش مسلمان نسبت به عدل و زدودن خوانش‌های مذکرمحور ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل تطبیقی آرای تفسیری فریقین دربارۀ محرمیت رضاعی بر اساس آیۀ 23 سوره نساء

علی فارسی مدان

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402، ، صفحه 201-235

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.73116.2803

چکیده
  با توجه به آیه 23 سوره نساء یکی از اسباب محرمیت، رضاع (شیر دادن) است. پژوهش حاضر در صدد است با روش توصیفی و تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که آیا آیه شریفه دلالتی بر مقدار شیر دادن در اثبات محرمیت رضاعی در تفاسیر فریقین دارد؟ نگارنده تلاش نموده این موضوع را از دو منظر؛ تفاسیر امامیه و تفاسیر اهل تسنن مورد مطالعه تحلیل تطبیقی قرار دهد. ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیلی بر آیات ناظر بر طرح شبهه و پاسخ‌گویی به شبهات در قرآن با تأکید بر دیدگاه مغنیه در الکاشف

محسن قاسم پور؛ پروین شناسوند

دوره 14، شماره 53 ، شهریور 1402، ، صفحه 237-266

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.71458.2734

چکیده
  حقایق دینی به شرط برخورداری از یک منطق راسخ و مبانی استدلالی استوار، همواره مورد اقبال و پذیرش واقع می‌شود. از همین روست که قرآن کریم به‌مثابه آخرین وحی نامه الهی، پرسش و شبهات – مستقیم یا غیرمستقیم- پرسشگران و شبهه کنندگان را طرح و روش‌های منطقی مواجهه با آن را گزارش نموده است. فهم این مقوله مهم، فرع بر پذیرش جامعیت و جاودانگی ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
نظام نیازهای انسان در پرتو تفسیر نیایشی آیۀ «انتم الفقراء» با بهره‌گیری از نیایش‌های صحیفۀ سجادیه

محمد حسین بیات؛ زهرا زارعی مدوئیه

دوره 14، شماره 52 ، فروردین 1402، ، صفحه 1-28

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.71430.2733

چکیده
  از جمله اوصافی که قرآن کریم انسان را بدان وصف می‌کند صفت «فقر» است، که در آیه 15 سورۀ فاطر با عبارت «انتم الفقراء» از آن یاد شده است. برای شناخت انسانِ فقیر باید مصادیق فقر را شناخت، تا هم با شناخت مصادیق اوج احتیاج انسان نمایانده شود و هم به راهکارهای رفع نیازها برسد. مراجعه به تفاسیر ذیل این آیه تنها کلیاتی در باب انواع فقر ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل نشانه‌شناسی مفهوم"آیه" در قرآن با کاربست مدل ارتباطی یاکوبسن

شیما حمیدى؛ علیرضا قائمی نیا؛ محمدعلی رضایی اصفهانی

دوره 14، شماره 52 ، فروردین 1402، ، صفحه 29-60

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.72821.2789

چکیده
  نشانه­شناسی دانشی است که به بررسی نظام­های نشانه­ای نظیر زبان­ها می­پردازد. قرآن کریم نیز به عنوان مجموعه­ای از نشانه­های زبانی از این منظر مورد بررسی قرار می­گیرد. این دانش همانند ابزاری توانمند از طریق ارائه تحلیل­های ساختاری به فهم دلالت­های متن یاری می­رساند. مدل­های ارتباطی یکی از ارکان­های مهم در تحلیل­های ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
روش‌های معرفتی حکومت اسلامی در نهادینه‌سازی ارزش‌های اخلاقی در روابط بین‌الملل با تأکید بر قرآن و روایات

عنایت شریفی؛ محمود رمضانی کردآسیابی؛ عبداالمطلب عبدالله

دوره 14، شماره 52 ، فروردین 1402، ، صفحه 61-85

https://doi.org/10.22054/rjqk.2022.66512.2557

چکیده
  هدف پژوهش حاضر بیان روش­های معرفتی حکومت اسلامی در نهادینه‌سازی ارزش­های اخلاقی در روابط بین­الملل می­باشد. این پژوهش درصدد است با روش توصیفی و تحلیلی دراین ‌باره به این سؤال اساسی پاسخ دهد که رروش­های معرفتی حکومت اسلامی در نهادینه کردن ارزش‌های اخلاقی در روابط بین‌الملل کدم‌اند؟. راه‌کارهای معرفتی در یک تقسیم بندی ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل انتقادی رابطۀ عمل و پاداش عمل در جهان آخرت، از دیدگاه مفسران قرآن؛ با تأکید بر تفاسیر معاصرانه

کاوس روحی برندق؛ سحر صدری؛ علی حاجی خانی

دوره 14، شماره 52 ، فروردین 1402، ، صفحه 87-110

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.71139.2725

چکیده
  مباحث مربوط به زندگی پس از مرگ از پیچیده‌ترین مباحث الهیاتی است. بحث از آثار اعمال انسان در زندگی پس از مرگ و در جهان آخرت بخش مبسوطی از این مباحث را تشکیل می‌دهد. دربارۀ بحث عمل انسان در آخرت مباحث گوناگونی مطرح است که برخی از آن‌ها عبارت است از: تمثل اعمال در قبر، حسابرسی اعمال و کیفیت آن، وزن کردن اعمال و کیفیت ارائه جزای اعمال در ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
گونه شناسی براهین توحیدی در قرآن

محمد شعبان پور

دوره 14، شماره 52 ، فروردین 1402، ، صفحه 111-138

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.67124.2582

چکیده
  قرآن کریم برای اثبات وجود خدا و یکتایی او، براهین فراوانی یادآورشده است این فراوانی و کثرت براهین همیشه مورد توجه متکلمان و پژوهشگران علوم قرآنی بوده و از دیر باز برای غلبه بر این کثرت و سهولت مواجهه با آن تلاش کرده اند تا براهین را براساس تشابهات و تفاوت­های آن طبقه­بندی کنند. طبقه­بندی براهین توحید در قرآن به: الف) براهین آفاقی ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
نقد تحلیلی شبهات متنوع ابن‌تیمیه مربوط به‌آیۀ «مودّت»

سید حسین شفیعی دارابی؛ طیبه حیدری راد

دوره 14، شماره 52 ، فروردین 1402، ، صفحه 169-202

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.72178.2761

چکیده
  یکی از آیات مورد استناد دانشوران شیعی در جهت وجوب مودّت به اهل‌بیت (علیهم السلام) و اطاعت از آنان؛ و نیز اثبات امامت ائمه معصومین (علیهم السلام)، آیه23/ شوری معروف به آیه «مودّت» است؛ ابن‌تیمیه از جمله دانشوران اهل سنت است که با طرح شبهات متنوع تاریخی، مفهومی، مصداقی، ادبی و کلامی؛ تلاش نموده است تا مفهوم واقعی تعبیر«موده فی ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل تطبیقی حکمت ایوب در قرآن کریم و کتاب ایوب عهد عتیق

محمد کاوه

دوره 14، شماره 52 ، فروردین 1402، ، صفحه 203-231

https://doi.org/10.22054/rjqk.2023.69053.2657

چکیده
  حکمت ایوب موضوعی مشترک بین قرآن مجید و کتاب­ایوب است. پرسش پژوهش ویژگی حکمت ایوب در دو کتاب است. اهمیت موضوع پژوهش، تبیین یکی از اوصاف قرآن یعنی مهیمن بودن قرآن، گفت­و­گوی بین ادیانی، تنظیم هم­گرایی بینش دین­داران نسبت به حکمت ایوب است. فرضیه تحقیق ناهم­سویی­ نسبی گزارش ویژگی­هاست. روش پژوهش مطالعه تطبیقی آیات قرآن و ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل و نقد بنیان‌های اندیشه نواعتزالی در نظریه تفسیری امین خولی

فریده پیشوایی؛ سید محمود طیب حسینی؛ محمد (خداخواست) عرب صالحی؛ فاطمه قنبری

دوره 11، شماره 43 ، اسفند 1399، ، صفحه 7-38

https://doi.org/10.22054/rjqk.2021.56569.2193

چکیده
  از بنیان‌های نظریه تفسیر ادبی امین خولی، اندیشه‌های نواعتزالی است. این مقاله با رویکرد تحلیلی-انتقادی مبتنی بر داده-های اسنادی، ضمن معرفی نظریه خولی، مختصات جریان فکری نومعتزله را در نظریه خولی که در رهیافت‌های تفسیری بعد او، موثر بوده، آشکار و نقد کرده است. از امتیازات مبانی نواعتزالی خولی، رویکرد تفسیر اجتماعی نظریه اوست. در ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
کارکردهای شناختی تربیت دینی در هستی

هاشم اندیشه؛ احمد عابدی؛ حسین شریف عسگری

دوره 11، شماره 43 ، اسفند 1399، ، صفحه 39-64

https://doi.org/10.22054/rjqk.2021.57462.2215

چکیده
  تربیت دینی به عنوان مهم ترین درخواستی است که آدمی می‏بایست در هر حال، از خدا بخواهد و این امر علاوه بر ایجاد جرأت و جسارت برای شکستن حصارهای تنگ مادّی، می‏آموزد که از خداوند بخواهیم که در راه فضیلت‏ها و خوبی‏ها، پایدار بمانیم و هر روز و در هر لحظه، به سویی متمایل نشویم و هوس‏های مختلف، ما را دستخوش نیازهای مختلف نکنند. پژوهش ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
بررسی تطبیقی کارآمدی تفاسیر اجتهادی جامع و روایی محض مطالعه موردی آیه 159 سوره بقره

معصومه امامی؛ کیوان احسانی؛ ابراهیم ابراهیمی

دوره 11، شماره 43 ، اسفند 1399، ، صفحه 65-90

https://doi.org/10.22054/rjqk.2021.56865.2204

چکیده
  روشهای تفسیری ابزارهایی هستند که مفسران در کشف و بیان مراد خداوند در آیات قرآن، از آنها استفاده می-کنند. بررسی اینکه کدام روش، ابزاری متقن برای نیل به ابعادی دقیقتر از این مراد میباشد، ضروری است. در روش تفسیری روایی محض، مفسر تنها به ذکر روایات مناسب ذیل آیات بسنده می‌کند؛ اما در روش اجتهادی جامع، متناسب با اقتضای آیات از ترکیب روشهای ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
بررسی شکل حکومت دینی با تحلیل حکومت انبیاء در قرآن‌کریم

سید سراج الدین صالحی

دوره 11، شماره 43 ، اسفند 1399، ، صفحه 91-118

https://doi.org/10.22054/rjqk.2021.57014.2202

چکیده
  شکل حکومت دینی به‌عنوان یکی از مسائل پرچالش در حوزه اندیشه سیاسی اسلام همواره مورد اختلاف نظر واقع شده است، دانشورانی که دخالت دین در سیاست را پذیرفته و حتی معتقدند دین در مبانی و اصول حکومت توصیه‌هایی را بیان داشته در مورد شکل حکومت با یکدیگر هم‌فکر و هم‌نظر نیستند گروهی از ایشان معتقدند شکل حکومت نیز همانند دیگر عناصر سیاست منصوص ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
تحلیل معنایی «قریب» در قرآن با رویکرد با هم‌آیی جانشینی صفات الهی

فاطمه قربانی لاکتراشانی؛ زینب السادات حسینی

دوره 11، شماره 43 ، اسفند 1399، ، صفحه 119-148

https://doi.org/10.22054/rjqk.2021.24052.2186

چکیده
  «قرب» از مفاهیم غایت‌گرا درنظام باورهای دینی است و صفت «قریب» به عنوان کیفیتی رمزآلود در قرآن، بر مقوله نزدیکی پروردگار به انسان دلالت دارد. این صفت الهی به شکل تکوینی و همراه با آفرینش انسان بر او تجلی‌یافته و در قرآن در معنای فیزیکی، انتزاعی و متافیزیکی کاربرد داشته‌است. آیات مرتبط با نزدیکی خداوند به بندگان، به مقام ...  بیشتر

قرآن و معارف قرآنی
جستاری در باب حشر حیوانات و جمادات در قرآن با تأکید بر آرای علامه طباطبایی

سیدحسن حسینی

دوره 11، شماره 43 ، اسفند 1399، ، صفحه 149-174

https://doi.org/10.22054/rjqk.2021.55992.2177

چکیده
  مسئله حشر حیوانات و جمادات یکی از مسائل مهم و مطرح در بحث معاد است. گروهی از مفسّران، حشر موجودات مادون انسان را نابودی آنها می دانند و گروهی دیگر معتقدند حشر آنها صرفاً برای کیفر است. در این بین علامه طباطبایی از جمله اندیشمندانی است که در این عرصه قلم زده و بر اساس مشرب تفسیری خویش به تبیین و تحلیل حشر موجودات پرداخته است، نتایج حاصل ...  بیشتر